ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

اندر حکایات یافتم که اعرابی از بادیه درآمد و او بر در سرای خود نشسته بود اندر کوفه، اعرابی وی را دشنام داد و مادر و پدرش را، وی برخاست و گفت: یا اعرابی اگر گرسنه ای تا نانت آرند و یا تشنه تا آبت آرند، تو را چه رسیده است؟ و وی می گفت: تو چنین و پدرت چنین و چنین، حسن، رضی الله عنه، فرمود غلام را تا یک بدره دینار بیرون آورد و گفت: یا اعرابی معذور دار که اندر خانه ی ما بیش از این نمانده است و الا از تو دریغ نداشتمی، چون اعرابی این سخن بشنید گفت: اشهد انک ابن رسول الله، صلی الله علیه و سلم.گواهی دهم که تو پسر پیغمبری و من اینجا به تجربت حلم تو آمدم.

من چون تو به دلبری ندیدم

گلبرگ چنین طری ندیدم

مانند تو آدمی در آفاق

ممکن نبود، پری ندیدم

با روی تو ماه آسمان را

امکان برابری ندیدم

دلبستگی و محبت پیامبر را نسبت به امام مجتبی علیه السلام، روات حدیث به تواتر نقل کرده اند و آن حضرت مکرر گفته است: اللهم انی احبه فاحبه بار خدایا من او را دوست دارم تو نیز او را دوست بدار.

نیز در حدیث آمده:

أَنَّ النَّبِیَّ ص أَخَذَ بِیَدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْن:

مَنْ أَحَبَّنِی وَ أَحَبَّ هَذَیْنِ وَ أَبَاهُمَا وَ أُمَّهُمَا کَانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی فِی الْجَنَّةِ

یعنی پیامبر دست حسن و حسین را گرفت و فرمود: هر کسی مرا دوست دارد و این دو تن و پدر و مادر آنان را، در بهشت با من است و در همان مقام و جایگاه من قرار دارد - شاعر عرب در ترجمه ی حدیث گوید:

اخذ النبی ید الحسین و صنوه

یوما و قال و صحبه فی مجمع

من ودنی یا قوم او هذین او

ابواهما فالخلد مسکنه معی

و همچنین در حدیث آمده که روزی پیامبر به نماز ایستاده بود و امام مجتبی که کودکی نورس بود به مسجد درآمد، چون پیامبر به سجده رفت بر دوش او نشست و آن حضرت سجده را آن قدر طول داد تا او فرود آمد یکی از اصحاب گفت: ای رسول خدا با این کودک در نماز مماشات می کنی.فرمود:

او ریحانه ی من است، دریغم آید اندوهگین شود.و در نهج البلاغه آمده که روزی در جنگ صفین امام مجتبی آهنگ پیکار کرد، امام علی، علیه السلام از خود به در شده و فرمود: این جوان

ص: 7

را باز دارید تا آهنگ نبرد نکند و ارکان حیات مرا منهدم نسازد، من بدین دو دریغ می ورزم که با مرگشان تبار پیامبر منقطع گردد[مراد امام حسن و امام حسین، علیهماالسلام، است]و اما مقام والای آن حضرت را کدام خامه و کدام لفظ و عبارت را یار است تا سطری از آن باز گوید که در این میدان پای کمیت اندیشه لنگ است.او سراپا محو و فانی در ذات معبود ازلی بود.پیوسته لبش به ذکر خداوند مشغول بود بیست و پنج بار پیاده به حج رفت و سه بار جمیع دارایی خویش را با مسکینان قسمت کرد.

چون به نماز می ایستاد اندامش به لرزه در می آمد و رنگش زردی می گرفت.گفتند: چرا چنینی؟ فرمود: هر کس به محضر رب العرش می رود سزاوار است که چنین باشد، چون به در مسجد می رسید می گفت: الهی ضیفک ببابک، یا محسن قد اتاک المسیئ، فتجاوز عن قبیح ما عندی بجمیل ما عندک، یعنی: بار خدایا این میهمان توست که هم اکنون در درگاهت ایستاده، ای نیکوکار اینک بنده ی خطاکار تو به پیشگاهت آمده، از کارهای زشت من به زیبایی هایی که در نزد توست درگذر.

آن حضرت چون به نماز می ایستاد می گفت:

بار خدایا من غریب مملکتم، افتاده در چاه معصیتم، غرقه ی دریای محنتم، درد دارم و دارو نمی دانم، یا می دانم و خوردن نمی توانم، نه روی آنکه نومید شوم و نه زهره ی آنکه فراتر آیم.

گر در خور آن نی ام که رویت بینم

باری به سر کوی تو قربانم کن

شیخ اکبر محیی الدین در مناقب خود نسبت به آن حضرت چنین اظهار ارادت می کند:

«تحیات زاکیات بدان فرخنده روان مطهر و پاکیزه جان معطر باد که روح و ریحان حضرت رسول است و کلمه ی طیبه ی توحید را دومین شرط از شرایط قبول، چهارم شخص اصحاب کساست و داننده ی اسرار ... گنجینه و محل اسرار رسول است و دارای کلیات اصول، نگهدار دین است و وعاء دانش، معدن فضائل و باب سلم و کهف معارف و علوم و عین شهود و نفس معلوم روح مراتب موجود و قلب عوالم وجود، فهرست مجسم علوم لدنی، مروارید صدف انت منی، نور درخشنده ی شجره ی وادی ایمن، جامع کمالات صوری و معنوی ابومحمد الحسن، علیه الصلوة و السلام» .

ص: 8

اما شرح مظلومیت و اندوه بی نهایت او داستانی دراز دامن و حدیثی طاقت سوز است، که به صد دفتر باز نتوان گفت.

آن مظهر سلم و آیت بردباری و حلم چه مایه درد و رنج کشید و چه بلایا و مصایب دید که اگر بر کوهها فرود می آمد از هم متلاشی می شدند.

منافقان و دنیاپرستان با وی چه گستاخی ها و بی حرمتی ها کردند و به کفر نسبتش دادند و دشنام و ناسزا گفتند و دوستان ملامت کردند و آزارها دادند آن حضرت بر آن بود که با معاویه آن جرثومه ی فساد و نیرنگ پیکار کند و اسلام را به مجرای صحیح آن بازگرداند اما دنیاطلبان و منافقان، حتی برخی منسوبان و نزدیکان، با وی غدر می کردند و عبید دنیا شدند و او را تسلیم دشمن بد کنش کردند.

کار بدانجا کشید که بر وی شوریدند و به خیمه ی وی درآمده اسباب و اثاثیه را غارت کردند و ردا از دوش او کشیدند و چون به مدائن درآمد منافقی بر او تاخت و گفت: ای حسن، کافر شدی و سلاح زهرآلود را بر ران آن جناب فرود آورد، امام از شدت درد از مرکب به زیر افتاد، و دمادم شرنگ اندوه به کامش کردند تا با نوشیدن آب زهرآگین از محنت ایام آسوده گشت چنان که مرحوم وصال گفت:

خونی که خورد در همه عمر از گلو بریخت

خود را تهی ز خون دل چند ساله کرد

شگفتا که از جنازه اش نیز دست برنداشتند و کردند آنچه کردند.

آری چنان که از شیخ اکبر شنیدم آن حضرت فهرست مجسم علوم لدنی است، در بیان معارف و کشف اسرار، گنجینه ی علم الهی است، هجویری در کشف المحجوب چنین گوید:

«آن جگربند مصطفی و ریحان دل مرتضی و قرةالعین زهرا ابومحمد حسن بن علی، کرم الله وجهه، وی را اندر این طریقت نظری تمام بود و اندر دقائق عبارات حظی وافر داشت، تا که گفت اندر حالت وصیت: علیکم بحفظ السرائر فان الله مطلع علی الضمائر بر شما بادا به حفظ اسرار که خداوند تعالی داننده ی ضمائر است.»

بخشی از وصیت آن حضرت را که در واپسین لحظات عروج به ملکوت و جوار رفیق اعلی بیان فرموده زینت بخش این مقال می دارم حیازة بن امیه در هنگام مرض آن حضرت به دیدار او شتافت و گفت:

ص: 9

ای فرزند فرستاده ی خدا مرا موعظت فرمای، امام چنین فرمود:

مهیای سفر آخرت باش و زاد آن سفر را پیش از فرارسیدن مرگ تحصیل کن، و بدان که تو طلب دنیا می کنی و مرگ تو را طلب می کند، اندوه روزی که نیامده بر روی دوش روزی که در آنی بار مکن، بدان که هر چه از مال زیاده از قوت خود تحصیل کنی خزینه دار دیگری خواهی بود و آگاه باش که در حلال حساب است و در حرام عقاب و در شبهات عتاب، پس دنیا را به منزله ی مرداری دان.از آن به قدر کفاف بسنده کن که اگر حلال باشد، زهد ورزیده باشی، و اگر حرام است در آن وبال گناهی نباشد و اگر شبهه است به ضرورت مباح باشد و در آن عتاب نباشد، از برای دنیای خود چنان کار کن که گویی همیشه زنده خواهی بود و برای آخرت چنان کار کن که گویی فردا خواهی مرد.

درود خداوند و فرشتگان بر آن امام معصوم و پیشوای مظلوم؛ روزی که پای به جهان نهاد و روزی که به سوی قرب جوار معبود شتافت و آن روز که در پیشگاه رب الارباب برانگیخته خواهد شد.

باری از دیرباز تا هم اکنون شیفتگان آن مظهر جمال و مجمع کمال از شاعران و سخنوران زبان به منقبت و ستایش آن سرور گشاده و هر یک به فراخور بضاعت و میزان استطاعت خویش به پیشگاه آن امام همام ارادت خود را عرضه داشته اند.

این آثار در کتابها و مجموعه ها پراکنده و دور از دسترس همگان است.گردآورندگان این مجموعه، بر آن شدند که مقداری از آن آثار را برگزیده در دسترس دوستداران خاندان عصمت و ارادتمندان مقام ولایت قرار دهند، از این رو به کار برخاستند و اشعاری را انتخاب کردند که هم اکنون پیش روی شماست، با اذعان بدین حقیقت که آنچه در این مجموعه گرد آمده همه از آثار فاخر و بلیغ و شیوا نیست، اما چون خوانندگان و مخاطبان از صنوف مختلفند و برخی با فنون بلاغت سروکار ندارند و طالب سخنی قالب درک می باشند بدین جهت از همه دست شعری بهره جستند تا آن گروه نیز مطلوب خود را بیابند.

مطلب دیگر اینکه برخی از ترکیبات و قصائد مطول نقل شده که در قسمتی از آن تصریح به نام امام مجتبی،علیه السلام، است از نقل آن گزیری نبود، زیرا نمی شد تنها به همان قسمت که

ص: 10

نام آن حضرت آمده اکتفا کرد، چون ارتباط مطلب از هم گسیخته می شد، اما با نقل کل اثر این ارتباط محفوظ است.مطلب دیگر اینکه از بعضی سروده ها ابیاتی که تعقید داشت و برای برخی از مطالعه کنندگان ایجاد اشکال می کرد حذف شد، اما این عمل چنان نیست که به ارتباط و اتصال مطلب خللی وارد کند، بلکه کاملا ارتباط محفوظ است.

در پایان از اهل نظر و ارباب اعتذار می جوییم و از کاستیها پوزش می طلبیم، مراد ما نخست کسب رضای خداوند متعال و اظهار ارادت به پیشگاه بزرگترین مظلوم تاریخ است که جلالت و قدر آن بزرگوار چنان که باید شناخته نشده است و نیز خدمتی به ادب دوستان و ارادتمندان خاندان رسالت و دوستداران مقام عظمای ولایت.

از پروردگار عطابخش و خطاپوش خاضعانه خواستاریم که این خدمت ناچیز را ذخیره ی روز لا ینفع مال و لا بنون قرار دهد بمنه و کرمه.

محمود شاهرخی

ص: 11

تا ز خوان کرمش بهره برند

تا به پای قدمش سر سپرند

تا رخش را به تماشا نگرند

چون گل از وجد به تن جامه درند

قدسیان شوق حضورش دارند

چشم در راه عبورش دارند

اولین دسته گل باغ وجود

که خدا هدیه به زهرا فرمود

ای شکوه کرم و، عزت جود

به فدای تو همه بود و نبود

تو به لب کوثر سرمد داری

عطر گلبوسه ی احمد داری

سبز در سبز کلامت سبز است

گلشن حسن به نامت سبز است

صلح دریای قیامت سبز است

مجتبایی تو مرامت سبز است

سرو افراشته ی این چمنی

حسنی تو، حسنی تو، حسنی

تو نه با خصم مدارا کردی

شرع را زنده و احیا کردی

هر چه کردی همه زیبا کردی

نهضت آن گونه که بر پا کردی

بی گمان، صلح تو ای سرور دین

شد چراغ دل اصحاب یقین

فتنه ها آمده بود از پس هم

کینه ها شعله ی فانوس ستم

لشکر خدعه برافراشت علم

شد قد دوست بر دشمن خم

دوست از غصه دلت خون می کرد

دشمنت دشمنی افزون می کرد

آخرین فصل از این کهنه کتاب

تلخ بگذشت و اجل کرد شتاب

کینه شد زهر و، درآمیخت به آب

دلت از غصه و غم بود کباب

کینه و صبر به هم تا پیوست

تیر شد، بر تن و تابوت نشست

ص: 15

ساحت هامون ز ارغوان و شقایق

باغ و گلستان کنم ز دیده ی پرخون

از چه ننالم ز دور چرخ ستمگر

از چه نگریم ز جور دهر پر افسون

آتش بیداد و ظلم و جور و جفا را

از ازل این کهنه آسمان شده کانون

مردم نیکو صفات پاک دل و دین

سخره ی بی دین نموده فتنه ی مادون

فرقه ی گوساله طبع سامری انگیز

سوی معاویه روی کرده ز هارون

بر حسن آن حسن گل به طلعت زیبا

خنجر کین بر کشید این گره دون

چرخ نشاندش به پای منبر آن دیو

دیو منافق سرشت طاغی مفتون

تا که زند صد هزار زخم به جانش

نطق معاویه آن بداختر مطعون

حسن حسن در ازل شد آینه ی غیب

همچو علی مظهر تجلی بیچون

آن که ازل تا ابد ندیده چو حسنش

دیده ی خورشید و مه به طارم گردون

گر نبد آن گوهر یگانه ی خلقت

بحر نبوت نداشت لؤلؤ مکنون

حلم تو بود ای عماد شرع پیمبر

شاهد خلق عظیم و آیت مخزون

ص: 19

سبط نخستین تویی و سر نبوت

طایر عرش آشیان همای همایون

جنت و کوثر تویی به صورت و معنی

سدره و طوبی تویی به قامت موزون

گر تو نبودی ملک و ملایک

آدم و نوح و خلیل و موسی و هارون

جلوه ی یوسف نبود و عشق زلیخا

طلعت لیلی نبود و حیرت مجنون

گردن شیر فلک به سلسله ی عشق

بسته ای، ای دل به ناز حسن تو مفتون

ای تو پس از مرتضی وصی پیمبر

هادی امت به زیر قبه ی وارون

حلم و رضا و سخا و رحمت و رأفت

کرده خدا در نهاد پاک تو معجون

سر علی مجتبای عالم و آدم

سبط نبی ای مدایحت ز حد افزون

آه که دهر دغا به زهر جفا ریخت

از جگر مجتبی به تشت فلک خون

سوده ی الماس ریخت خصم به کامش

بر کف اسماء بنت اشعث ملعون

کرد دل بی وفای جعده مسخر

مکر معاویه با فسانه و افسون

آخر شهر صفر به آب چو آتش

سوخت دل عرشی و سماوی مادون

ص: 20

قلب جهان زار کرد سوده ی الماس

در غم او خون گریست دیده ی گردون

پاک، دل شیعیان ز فاجعه ی وی

شد ز غم و درد و رنج و غائله مشحون

بعد ستمها و زهر و خنجر دشمن

رفت به قرب جوار ایزد بیچون

باز به تیر جفا جنازه ی پاکش

خصم هدف ساخت، اف بر این فلک دون!

چرخ چنین بوده با عناصر ایمان

هیچ نگردیده طبع دهر دگرگون

چون غم و اندوه و درد و غصه ز جانت

دست ندارد، بساز با دل محزون

زار بنال ای «الهی» از غم آن شه

ساز به آهنگ سیر گنبد وارون

ص: 21

اینکه می جست از خدا طوفان به آب دیده نوح

خواست تا بنشاند از پیش رهت گرد ملال

نور بیچون بود مرآت دلت ز آن رو نشد

جز تو کس را در درون خلوت جانان مجال

«لن ترانی» شد جواب موسی عمران ز طور

بر تو خود ظاهر شد انوار مقدس بی سؤال

یک نظر نور تجلی دید و بیخود شد کلیم

روز و شب داری تو آن را در نظر بی انفعال

تا سر خوان نبوت را ولی نعمت شوی

شد خلیل از انتظار مقدمت همچون خلال

بوی خلقت گر نبودی شامل حال رسل

کی سلیمان را به فرمان آمدی باد شمال

از حجر مرغ مرصع شد به فرمانت عیان

جان نثار مقدمت ای طایر فرخنده فال

پرتو مهر ازل کز حسن یوسف جلوه یافت

از مه روی تو ظاهر گشت بر وجه کمال

گلشن جان را سبب نخل دلارای تو شد

بر دمد آری هزاران شاخ گل از یک نهال

فقرت از تسکین مسکینان امت بود و بس

ورنه کی باشد نبوت را زیان از ملک و مال

مه اسیر دام مهر توست زان رو می کشد

هر سر ماهش فلک در طوق سیمین هلال

فیض عامت گر نبودی زاد راه آخرت

آدم خاکی چه کردی چاره ی مشتی عیال

ص: 24

مرکب عزم تو را صانع ز فضل خویش داد

تن ز جوهر، سر ز در، و ز رشته های حور، یال

رحمت عام تو با شاه و گدا باشد یکی

آب صافی را چه غم از کاسه ی زر یا سفال

در سجود افتند خلق عالمی بی اختیار

شعله ی شمه رخت هر جا که یابد اشتعال

هر خیال بد که در دل داشتند اهل نفاق

جمله را احسان عوض کردی، زهی حسن خصال

نور ابن عم تو نبود جدا از نور تو

در میان یکدلان رسم دویی باشد محال

سر نزد زین هفت پرده بر مثال پنج قرن

پنج گوهر در بها و قدر، بی شبه و مثال

در قبای سبز، یکتا سرو آزاد حسن

شمع سبزی بود روشن در سرا بستان آل

در لباس ارغوانی، نخل گلرنگ حسین

راست چون شاخ گلی در بوستان اعتدال

زینت و زیب ریاض شرع، زین العابدین

آن بهار بی خزان، آن آفتاب بی زوال

شمع محراب عبادت باقر، آن کز علم و زین

از سر سجاده ی طاعت نرفتی ماه و سال

حفظ جعفر گر شود پیوند ترکیب زمان

تا ابد سر رشته ی هستی نیابد انفصال

بحر عرفان موسی کاظم که از عین ورع

گوهر افشان بود چشمش دایم از فکر مآل

ص: 25

قبله ی هشتم غریب طوس کز بیداد و جور

شربت زهر مخالف خورد بی تغییر حال

هر پسر کو از دل و جان پرورد مهر تقی

همچو شیر مادرش، نان پدر بادا حلال

ماه ایوان ولایت شاه روشندل نقی

آن که مهرش در دل هر ذره دارد اتصال

شهسوار لشکر دین عسکری آن کز شکوه

زیر نعل توسن او توتیا گردد جبال

یا حبیب الله به حق مهر این روشندلان

کز دعا روز جزا خلقی رهانند از وبال

از کمال و رحمت و احسان، من درمانده را

دستگیری کن، که هستم غرقه ی بحر ضلال

سر به زانو مانده ام عمری به فکر نعت تو

قامت خم گشته ام اینک بدین معنی است دال

یک قلم از بحر اوصافت نیارد در قلم

گر «فغانی» تا ابد نظم سخن بندد خیال

تا زنند از غایت همت به بام قصر دین

پنج نوبت اهل دین بر کوس استغنا دوال،

گوش جان دوستانت باد بر نعت و درود

جسم بدخواه و مخالف از فغان و ناله نال

ص: 26

مظلوم چون تو کیست که از ظلم همسرش

مسموم گشت و جان به لبش از جفا رسید

یا مصطفی ز روی تو هم کس نکرد شرم

نامردمی ببین ز کجا تا کجا رسید

روز جزا جواب خدا را چه می دهند

آنان که ظلمشان به عزیز خدا رسید

سوز غمش به جان «براتی» شرر فکند

آتش به استخوانش از این ماجرا رسید

ص: 28

ساخت از کین ز غصه مغمومت

کرد آخر به زهر مسمومت

من چه گویم که با دلت چون کرد

دل دریایی تو را خون کرد

کس به درد دلت طبیب نبود

در وطن چون تو کس غریب نبود

غربت تو ز تربتت پیداست

سینه ها در غم تو خون پالاست

غربت تو هنوز مشهود است

خاک پاک تو غصه آلود است

ای بقیع ای زمین دردآلود

غصه و غم ز چهره ات مشهود

غم و درد فراق مشکل ماست

اینکه در برگرفته ای دل ماست

ص: 30

متصل از جذبه ی تو کاف و نون

منفصل از نهی تو عقل و جنون

عشق چو از غیب پدیدار شد

حسن به حسن تو گرفتار شد

حسن شد از باده ی عشقت ز دست

دست ورا حسن تو از پشت بست

نام تو با حسن چو آمیختند

در سر ما طرح دگر ریختند

«حسن» سه حرف است و در این حرف نیست

جز سه رقم باده در این ظرف نیست

مستی ملک و ملکوت از تو باد

باده به جام جبروت از تو باد

حسن تو در این سه جهان ساقی است

در کف او جام هو الباقی است

تا به کف حسن تو این جام هست

هر سه جهان است از این باده مست

زهر کجا، جعده کجا، او کجا؟!

غیر کجا و، حرم هو کجا؟!

قطره کجا راه به دریا برد؟

اسم کجا پی بة مسمی برد؟

هستی ظل بسته به نورست، نور

سایه که بی نور ندارد ظهور

چون که زدم غوطه به دریای فکر

تا به کف آرم در مضمون بکر

ص: 32

هاتفی از خلوت لاهوتیان

آمد و رو کرد به ناسوتیان

گفت: خداوند علیم و غفور

کرد در این آینه از بس ظهور

تاب نیاورده و از پا نشست

آینه از فرط تجلی شکست!

ذکر ملک شد پس از آن از محن

یا حسن و یا حسن و یا حسن

ص: 33

تا نشاند ظلم و ظالم را به جای خویشتن

دست عدل حق، عدالت گستری پرورده است

ای گنه آلوده، اقیانوس رحمت چون حسن

در کنار خود یم پهناوری پرورده است

ص: 35

آه و افسوس که آن مظهر اسماء و صفات

از بداندیشی اشرار غریب وطن است

آه و فریاد که آن آیت رحمت همه عمر

خسته از تیغ جفا، بسته ی بند محن است

آن سلیمان سریر کرم و فضل و کمال

کز پی تخت و نگینش یه کمین اهرمن است

سرو را سوختم از آتش دل، شمع صفت

این چه سوز است که از داغ تو در جان من است

به عنایت نظری کن به من خسته ی زار

که دلم در همه ی عمر به غم مرتهن است

ص: 37

بر کار امام، خرده کم گیر!

فرمان خداست آنچه فرمود

سدی که عدو به راه حق بست

با حوصله، این امام، بگشود

می کرد حسن زمینه سازی

بر صحنه ی کربلای موعود

تعمیر بنای دین چو می کرد

یک نقشه ی نو، پیاده فرمود

آن دشمن سامری صفت را

در جامعه کرد پست و مردود

تا دفتر دین نگردد اوراق

شیرازه ی عمر خویش فرسود

چون شمع سحر ز جان خود کاست

تا این که دوام دین بیفزود

یک عمر حسن به سوز دل ساخت

در زندگی اش دمی نیاسود

تا زهر جفا، سبب شد آخر

آن قاصد حق رسد به مقصود

چون کرد به خواهرش نظاره

با چشم پر اشک و حسرت آلود

آیینه ی غم نمای او، شد

تشتی که ز خون دل بیندود

بی مهر حسن، «حسان» ! به محشر

هرگز عملی نمی دهد سود

ص: 39

می تپد دلهای عاشق در هوای نام تو

با غمی خو کرده هر یک در کنار غربتت

کاش می شد روشنای تربت پاک تو بود

چلچراغ اشک ما در شام تار غربتت

دایره در دایره پژواکی از اندوه توست

هیچ داغی نیست بیرون از مدار غربتت

دامن اشکی فراهم داشتم، یک سینه آه

ریختم در پای تو، کردم نثار غربتت

آشنای زخم دلها، غربت معصوم توست

من دلی دارم پریشان از تبار غربتت

ص: 41

گر آفتابش گویم، از این شرف خورشید

فراز کنگره ی عرش می کند مأمن

در این که کرده مجرد فرشتگان را خلق

تبارک الله سری ست ز ایزد ذوالمن

که گر چنین نبدی، وسع آن نداشت زمین

که بهر طوفش چندین ملک کنند وطن

ز ماه و دریا گویند شاعران دایم

ز رای و همت ممدوح چون کنند سخن

من این دلیری هرگز نکردم و نکنم

که ماه، روی سیاه ست و بحر، تردامن

خدا یگانا! آنی که هفت گردون را

یگانه دری مثل تو نیست در مخزن

ز ملک قدرت، افلاک تسعه یک خیمه

ز شهر جاهت اقالیم سبعه یک برزن

خدای عالم ز آن چرخ را بلندی داد

که گشت روضه ی پاک تو را به پیرامن

برای آنکه به لفظ تو نسبتی دارد

کنند مردم در گوش خویش در عدن

گهی که کلک رقم می کند مدیح تو را

ز معجز تو اگر نبود ای امام زمن،

به روی صفحه نگیرد قرار لفظ، که هست

حدیث مدح تو در لفظ، همچو جان در تن

ص: 43

آن سبز قبا گر به سخن لب بگشاید

خاموش شود سبز قبای چمن امشب

ای بنده که مستغرق دریای گناهی

باز است در مغفرت ذوالمنن امشب

ایمن بود از آتش فردای قیامت

هر کس به ثنایش بسراید سخن امشب

ای نوگل گلزار ولایت که دگر بار

نو گشت ز نور تو جهان کهن امشب

ای پور علی، زاده ی آزاده ی زهرا

کن گوشه ی چشمی تو به این انجمن امشب

بهتر بود از زندگی خضر به «خسرو»

مقبول تو گردد اگر این شعر من امشب

ص: 45

آن قهرمان، که با همه ی قدرت از عدو

بهر خدا شنید بسی ناسزا، تویی

در بحر پر تلاطم و طوفان حادثات

در کشتی نجات بشر، ناخدا تویی

صلح تو شد، مقدمه ی نهضت حسین

بنیانگذار واقعه ی کربلا، تویی

«خسرو» به غیر درگه تو رو کجا کند؟

ای آن که با ضمیر همه آشنا تویی

ص: 49

به رنگ گونه ی الماس شد زمرد فام

مفرح لب یاقوت آبدار حسن

جگر بسوخت شفق را چو لاله ز آتش دل

ز حسرت جگر خسته و فگار حسن

به روز تیره ی خود شام از آن سیه پوش است

کز اهل شام بد آمد به روزگار حسن

ستاره خون بچکاند ز چشم اگر بیند

جراحت جگر و چشم اشکبار حسن

سپهر عطف هلالی بسوخت ز آتش شام

ز تاب سینه ی محرور پر شرار حسن

به باغ عترت پیغمبر از خزان ستم

بریخت لاله و نسرین ز نوبهار حسن

بنفشه بین سر حسرت نهاده بر زانو

ز سوک غالیه بوی بنفشه زار حسن

هنوز نرگس خوش خواب، سر گران دارد

ز داغ نرگس بیمار پرخمار حسن

عجب مدار که گل در قماط سبزه نشست

که با طراوت حسن است شرمسار حسن

هنوز زهره سرانداز نیلگون دارد

ز سوز مادر زهرای سوگوار حسن

به سان سایه نهد روی بر زمین خورشید

به خاکبوس جناب فلک مدار حسن

هلال شوشه ی زر ز آن جهت در آتش کرد

که درکشد به رکابش رکابدار حسن

ص: 52

به روز حشر که خورشید چشم آن دارد

که توتیا کشد از گرد رهگذار حسن

بسا که جان بسپردند در هزاهز جنگ

دلاوران به سر تیغ جان سپار حسن

سپهر اطلس نه تو کشیده در جوشن

ز بیم نوک سنان سپر گذار حسن

فلک ز فضله ی خوانش دو قرص نان دارد

که باشد آن که نباشد وظیفه خوار حسن؟

خلیل با همه شور نمک به خوان بنشست

که تا خورد نمک تازه رو ز بار حسن

هزار منعم و درویش بر یسار و یمین

یمین گشاده بر آوازه ی یسار حسن

چو بال رفعت او پر بگستراند باز

همای سدره نشیمن بود شکار حسن

بجز خدای که داند، که عالم الغیب است،

کمال قربت پنهان و آشکار حسن؟

دوم حصار و چهارم اساس در ره دین

شد استوار به بازوی استوار حسن

امامت و حسب و نسبت علی بودش

زهی ستوده خصال و زهی شعار حسن

اگر وثیقه ی حبل المتین همی خواهی

متاب سر ز سر زلف تابدار حسن

به زیر سایه ی طوبی کسی تواند بود

که سایه افکندش سرو جویبار حسن

ص: 53

ز دست ساقی کوثر خورد شراب رحیق

کسی که مشرب او هست چشمه سار حسن

سخن به قدر حسن چون سراید «ابن حسام» ؟

که نیست مدحت حسان به اقتدار حسن

چو من به پایه ی حسان نمی رسم به سخن

سخن چگونه رسانم به اعتبار حسن؟

ص: 54

به نور پاک صفی و به حق صفوت او

به سجده ی ملکوت و به قرب و عزت او

که آدم صفی الله پس از انابت او

قبول گشت بدین پنج نام، توبت او:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

بدان کلیم که میقات جای او طور است

بدان کلام که در ضمن رق منشور است

به پنج نام که بر ساق عرش مسطور است

که حرز عرش هم این پنج نام مذکور است:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

سپیده دم که بجنبد نسیم صبح ز جای

شود ز مرکب او گل ز نیفه نافه گشای

برآورند فغان بلبلان نغمه سرای

کنند ورد زبان طوطیان شکر خای:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

اگر به غمزه ی جادوی و قبله ی ابروی

کنند گوشه نشینان توجه از هر سوی

چنان که فرق نباشد میانه یک سر موی

من و محبت این پنج فرق و ده گیسوی:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

چو پایدار نباشد جهان به راحت و رنج

به ناز او بمناز و به رنج او بمرنج

چو بایدت که به پاداش رنج یابی گنج

مدار دست ارادت ز دامن این پنج:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

کسی که کرد تمسک به عروة الوثقی

نجات یافت ز درد شفا و رنج و عنا

لب من و سخن از مدح عترت طاها

سر من و قدم پنج فرق آل عبا

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

از آن زمان که جهان جای راحت و رنج است

به مدح آل محمد لبم سخن سنج است

به پنج نام که هر یک فزون ز صد گنج است

که فتح نامه ی دولت به دست این پنج است:

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

کسی که پاک بود اصل او و گوهر او

خطا نرفته بود بر وجود مادر او

بر آستانه ی این پنج تن بود سر او:

نبی و حیدر و سبطین او و دختر او

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

ص: 56

محمد بن حسام و محمد بن حسن

که هست خاک قهستان تو را مقام و وطن

به روز مرگ که باشد لباس تن ز کفن

به پنج تن که بدین پنج تن رهانم تن

محمد است و علی، فاطمه حسین و حسن

ص: 57

مولدش را به مه روزه هزاران سبب است

بشنو از «خوشدل» این نکته که عین ادب است

روزه داران را افطار از آن شهد لب است

ز آنکه افطار رطب در رمضان مستحب است

خاصه این تازه رطب را که ز نخل شرف است

باغبانش علی، آن خسرو ملک نجف است

چون در امشب دل پیغمبر و زهرا شاد است

خاطر شیر حق از رنج و محن آزاد است

باغ دین از گل رخسار حسن آباد است

موسم تهنیت و گاه مبارکباد است

تیغ او نشتر فصاد و کند رفع فساد

خون فاسد به در آرد ز تن اهل عناد

آن که حق حسن از راکب استر گیرد

هم چنین حق حسینش ز ستمگر گیرد

حق بی دستی عباس دلاور گیرد

خون شش ماهه و حق علی اکبر گیرد

به ولی الله اعظم که بود صاحب عصر

آن که در دولت وی فتح قرین باشد و نصر

ص: 59

دنیا نبود و زینت او کام فاطمه

زین شد بتول در دو جهان نام فاطمه

دستاس کرد و قرص جوین خورد و داد نان

ای عالمی طفیلی انعام فاطمه

عمرش به یاد خالق و روی پدر گذشت

بعد از پدر نماند بس ایام فاطمه

از بهر او قیام همی کرد مصطفی

زین گونه بود صورت اکرام فاطمه

دردش به دل رسید ز قومی که غافلند

کایذای مصطفی بود آلام فاطمه

کردند هر دو روشنی چشم او هلاک

کافردلان کینه ور اصل و دل نه پاک

دادند زهر را به امام زمان حسن

با تلخی از جهان به لب آورد جان حسن

هم زهر و هم زر از پی او داده چند بار

تا عاقبت نیافت از ایشان امان حسن

یک مو نخواست از سر غیری که کم شود

خود را ز ملک خویش بری کرد از آن حسن

ای ممتحن ز خطبه ی او، همچو خاک پست

بالای منبر ار شده از امتحان حسن

آن باطلان که از مدد حق گریختند

خون حسین از عقب او بریختند

آنان که دیده حاصل دنیا و دین حسین

گریند بر امام زمان و زمین حسین

یاد آورید خون که روان کرده اند چون

از گردن و ز حنجره ی نازنین حسین

از زعم خویش دعوی اسلام کرده اند

و آنگه شهید کرده و کشته چنین حسین

فریاد و ناله می کند و یاد می کند

کافر به گریه در طرف روم و چین حسین

ای مصطفی که خفته ای اما نخفته ای

از روضه سر برآر و بدین سان ببین حسین

«داعی!» بگو که قاتل او روز رستخیز

از فعل شوم خود به کجا آورد گریز؟

ص: 61

او از پی هدایت و خلق از برای ظلم

خلق از قضای او شد و او از قضای خلق

غیر از بدی ندید ز خلق خدا جزای

تا خود خدا به حشر چه بدهد جزای خلق

باز ارنه خود شفاعت خلق خدا کند

روز جزا و واقعه ی حشر، وای خلق

ظلمی که بر رسول خدا رفت و عترتش

هم خود مگر خدای ببخشد به امتش

چون دوره ی لقب به حسین و حسن رسید

بس غم که در زمانه به اهل زمن رسید

تنها همین نه پیکر این شد نشان تیر

آن را به دل نشست گر این را به تن رسید

آه از شبی که تشنه برآورد سر ز خواب

آسیمه سر به کوزه ی آبش دهن رسید

آن آب آتشین چو فروریخت در گلو

از آب زودتر اثرش بر بدن رسید

زهری جگر شکاف که چندان نفوذ کرد

در آن تن لطیف که بر پیرهن رسید

چون پاره ی جگر ز گلویش به تشت ریخت

ز آن تشت طعنه ها که به دشت و دمن رسید

رو کرد بر برادر و گفت ای عزیز جان

ایام محنت تو و آرام من رسید

این گفت و شد خموش و به بام فلک خروش

از اهل بیت خسته دل و ممتحن رسید

ص: 63

بردند تا به خاک سپارند یاورانش

کآن پیرزن به کینه ی از تیرزن رسید

از جور امتان بر پیغمبر ای دریغ

او نیز پاره پیکر و خونین کفن رسید

چون دور غم به خامس آل عبا فتاد

دور سپهر کینه از نو بنا نهاد (1).

ص: 64

آتش از زهر بلا در جان فکند

قدسیان را شعله در سامان فکند

در غم او دیده ی آدم گریست

دیده ی آدم نه بل عالم گریست

در جنان شد مصطفی صاحب عزا

با علی همناله شد خیر النسا

آفتاب دین حق شد زیر میغ

بر لب ما ماند نقشی از دریغ

ص: 66

گل شد از لطف نسیم و دولت ابر بهار

شاهدی شیرین شمایل، دلبری سیمین بدن

دشت و صحرا در لطافت تالی باغ بهشت

باغ و بستان در طراوات رشک فردوس عدن

یک طرف نرگس گشوده دیده سوی ارغوان

یک طرف نسرین نشسته در کنار نسترن

در شب مهتاب بینی بر لب آب روان

عاشقان را بزم عیش و شاعران را انجمن

یار را ماند که بر صورت پریشان کرده زلف

تابش ماه از خلال شاخه های نارون

نونهالان چمن را دایه ی ابر بهار

گه ز رخ شوید غبار و گه بنوشاند لبن

تا کند بلبل دل گل را اسیر دام عشق

گه ز شیرین خواندش افسانه گه از کوهکن

وه چه خوش بشکفته در گلزار زهرا نوگلی

کز طراوت گشته رویش رشک گلهای چمن

دیده از نور جمالش روشنی یابد چو دل

بلبل از شوق وصالش در چمن نالد چو من

بلبل اینجا هر سپیده دم سراید نغمه ای

در ثنای خسرو خوبان، امام ممتحن

از حریم فاطمه در نیمه ی ماه صیام

چهره ی ماه حسن تابید با وجه حسن

میوه ی بستان زهرا، نور چشم مصطفی

پاره ی قلب علی بن ابی طالب، حسن

ص: 68

در محیط علم و دانش، آفتابی تابناک

بر سپهر علم و بخشش، کوکبی پرتوفکن

شد عیان از چهره ی تابان او نور خدا

شد جوان از چشمه ی احسان او چرخ کهن

چون دمد صبح وصالش، دل شود دار السرور

چون رسد شام فراقش جان شود بیت الحزن

گر ببارد ابر احسان عمیمش بر زمین

گردد از هر قطره ای دریای رحمت موج زن

در شبستان ولایت اختر گیتی فروز

در گلستان فصاحت بلبل شیرین سخن

سینه از نور فضایل روشنی بخش جهان

چهره در حسن شمایل رشک خوبان زمن

بر حصار علم او شد پایه ی دین استوار

محکم از ایمان او شرع نبی مؤتمن

پرچم صلح و صفا افراشت سبط مصطفی

تا براندازد لوای کفر و آشوب و فتن

آستان مجتبی را کرد اگر دشمن خراب

کی تواند بر سلیمان چیره گردد اهرمن

نور جاویدان او بر جان ما بخشد فروغ

عشق روزافزون او در قلب ما دارد وطن

در لگن شمع فروزان اشک ریزد ای دریغ

خون دل جای سرشک آن شمع ریزد در لگن

منبع فیض و عطای کردگار ذو الجلال

مظهر ذات و صفات کردگار ذو المنن

ص: 69

تن مپرور جز به مهر خاندان حق «رسا» !

تا ز دل شوید غبار رنج و اندوه و محن

وه چه خوش دارد تماشا امشب از لطف رضا

جشن میلاد حسن، در آستان بو الحسن

ص: 70

زهر جفا چه با دل شمس الشموس کرد

در قدس هم مصیبت عظمای دیگر است

ماه سقیفه آمد و افروخت آتشی

کز دود آن به چشم بشر تا به محشر است

دار سقیفه معجز شق القمر نمود

این معجزه ز شق قمر نیز برتر است

آن جا دو نیمه شد مه و پیوند یافت باز

اعجاز هم ز شخص شخیص پیمبر است

خود ماه چیست یک کره ی کوچکی ز خاک

در پیش کاینات ز یک ذره کمتر است

این جا کتاب و عترت از هم جدا شدند

این ثقل اکبر آمد و آن ثقل اصغر است

شد دست مرتضی ز کتاب خدا جدا

این یک کتاب داور و آن دست داور است

جز راه او به سوی خداوند راه نیست

یعنی که شهر علم نبی را علی در است

از پشت در طنین صدایی رسد به گوش

خاکم به سر که ناله ی زهرای اطهر است

آن هم دری که روح امین اذن می گرفت

والله، جای گفتن الله اکبر است!

راه علی بپوی «ریاضی» ! که آن ولی

خلق خدای را به خداوند رهبر است

ص: 72

وحی خدا از افق ایزدی

نور حسن از افق احمدی

مشک و گلابی به هم آمیختند

در قدح اهل ولا ریختند

ای رمضان از تو شرف یافته

نور تو بر جبه ی او تافته

نیمه ی ماه رمضان عزیز

گیسوی مشکین تو شد مشک بیز

نور خدا تافت از آن روی ماه

خاصه از آن چشم درشت سیاه

سرخی گل عکس گل روی توست

ظلمت شب سایه ی گیسوی توست

روز که خورشید درخشان صبح

سر زند از چاک گریبان صبح

سرخی آن نور و پگاه سپید

روی افق نقش تو آرد پدید

ای رخ تو در رمضان بدر ما

هر سر موی تو شب قدر ما

دیده که بی نور تو شد کور به

سر که نه در پای تو در گور به

بعد علی شاخص عترت تویی

وارث میراث نبوت تویی

مصلحت ملت اسلام و دین

کرد تو را گوشه ی عزلت نشین

هیچ گذشتی چو گذشت تو نیست

آن که ز شاهی بکشد دست کیست؟

صبر هم از صبر تو بی تاب شد

کوزه شد و زهر شد و آب شد

بعد شهادت نکشید از تو دست

تیر شد و بر تن پاکت نشست

سبزه برآمد ز گلستان دین

تا رخ تو سبز شد از زهر کین

ریشه ی دین گشت همایون درخت

تا ز تو خورد آن جگر لخت لخت

ملت اسلام که پاینده باد

مشعل توحید که تابنده باد،

هر دو رهین خدمات تواند

شکر گزارنده ی ذات تواند

تا ابد ای خسرو والامقام

بر تو و بر دین محمد سلام

کلک «ریاضی» که گُهَر ریز شد

ز آن نظر مرحمت آمیز شد

ص: 74

حسن به صورت، حسن به سیرت، حسن به نیکوترین سریرت

که بار درماندگان به غیرت، نهان و پیدا به شانه دارد

به علم و حلم و سخا پیمبر، به رزم و عزم و غزا چو حیدر

حسین را بزرگتر برادر، کدام بحر این کرانه دارد؟

تو رکن دین منی، مقامی، تو در حرم شرط احترامی

نخست سبطی، دوم امامی، که این نسب در زمانه دارد؟

کسی که رو در بقیع آرد، تو را به محشر شفیع آرد

بنای همت رفیع آرد، که سر بر آن آستانه دارد

بلی به یوم الحساب محشر، چو برگشاید «حمید» دفتر

به داوری در مقام داور، بها ندارد، بهانه دارد!

ص: 76

زهر قهر عدو هلاکش کرد

فقد تریاک (1)، دردناکش کرد

پاک ناید ز مردم بی باک

عود ناید ز دود چوب اراک (2).

ماه در چشم ار هلال نمود

زهر در کام او زلال نمود

ز آنکه زان واسطه ی چشیدن زهر

و آن ز دشمن بسی کشیدن قهر،

بجهانید جانش از ره حلق

برهانیدش از دنائت خلق

روز باطل چو حق شود پنهان

اهل حق را تو به ز کور مدان

پای باطل چو دست برتابد

دل دانا به مرگ بشتابد

گرچه این بد به روی او آمد

پشت اقبال سوی او آمد

بود با این دژم دلی همه روز

همچو خورشید دهر شهر افروز

آن بهی طلعت بزرگ نسب

و آن ز علم و ورع چراغ عرب

خواسته چون خرد ز بهر پناه

شرف از منصب کریمش جاه

خاطرش همچو بحری اندر شرع

راسخ (3) اصل بود و شامخ (4) فرع

مسند و مرقدش بر از افلاک

مشرب و منهلش (5) ز عالم پاک

مانده آباد از سخای کفش

خاندان نبوت از شرفش

کرد خصمان بر او جهان فراخ

تنگ همچون دو رنگه ی درواخ (6).

بی سبب خصم قصد جانش کرد

او بدانست و زان امانش کرد

بار دیگر به قصد او برخاست

بی گناهی ورا به کشتن خواست

پس سیم بار عزم کرد درست

شربت زهر همچو بار نخست،

ص: 79

راست کرد و بداد آن ناپاک

که جهان باد از چنان زن، پاک

صد و هفتاد و اند پاره جگر

به در انداخت زان لب چو شکر

جان بداد اندر ان غم و حسرت

باد بر جان خصم او لعنت

گفت با او ستوده میرحسین

آن مر اشراف را چو زینت وزین

زهر جان مر تو را که داد بگو؟

گفت غمز از حسن بود نه نکو

جد من مصطفی امان زمان

پدرم مرتضی امین جهان

جده ی من خدیجه زین زمان

مادرم فاطمه چراغ جنان

جمله بودند از خیانت و غمز

پاک و پاکیزه خاطر و دل و مغز

من هم از بطن و ظهر ایشانم

گرچه جمع از غم پریشانم

نکنم غمز و نه بوم غماز

خود خدا داند آخر و آغاز

هست دانا به باطن و ظاهر

چون توانا به اول و آخر

آن که فرمود و آن که داد رضا

خود جزا یابد او به روز جزا

ور مرا روز حشر ایزدبار

بدهد در جواز، جنت و نار

نروم در بهشت جز آنگاه

که نهد در کفم کف بدخواه

از چه گویم به رمز وصف الحال

کاندرین شرح نیست جای مقال

حق بگویم من از که اندیشم

آنچه باشد یقین شده پیشم

جعدی بنت اشعث آن بد زن

که مرا جام زهر داد به فن

که فرستاد مرو را بر گوی

بر زمین زن سبوی بر لب جوی

آن که بودش که یافت این فرصت

که برو باد تا ابد لعنت

که پذیرفت از او درم به الوف (1)

زر و گوهری که نیست جای وقوف

لؤلو هند و عقد مروارید

که ز میراث های هند رسید

کاین نکو عقد مر تو را دادم

به تو بخشیدم و فرستادم

گر تو این شغل را تمام کنی

خویشتن را تو نیک نام کنی

ص: 80

به پسر مر تو را دهم به زنی

مر مرا دختری و جان و تنی

تا بکرد آنچه کردنی بودش

لیک زان فعل بد نبد سودش

آنچه پذرفته بود هیچ نداد

مر ورا در دهان نار نهاد

چون پدر گفت با پسر که زنت

جعده باید که هست رای زنت

گفت آن زن که با حسن ده بار

نخورد بر روان او زنهار،

به دروغی دهد سرش بر باد

از خدا و رسول نارَد یاد،

من بر او دل بگو چگونه نهم؟

به ز نیش رضا چگونه دهم؟

با چو او کس چو کز هوا باشد

با منش راستی کجا باشد؟

جان به بیهوده کرد در سر کار

تا ابد ماند در جهنم و نار

رفت و با خود ببرد بدنامی

چه بتر در جهان ز خود کامی

صد هزار آفرین بار خدا

بر حسن باد تا به روز جزا

خبر آن دل پر آزر او

نشنوی جز که از برادر او

ص: 81

شاهباز اوج لاهوت، افتخار کاینات

ناظم اقلیم ناسوت، انتظام ممکنات

سابق شرع محمد، قاید راه نجات

محفل آرای بساط قرب حق، کنز الصفات

یک نم از بحر ولایش چشمه ی ماء الحیات

آن که دارد زنده دل هم خضر و هم الیاس را

گوشوار عرش رحمان، وارث خیر البشر

مرتضی را جانشین، زهرای اطهر را پسر

همچو حربا محو رویش در فلک شمس و قمر

کارفرمای قضا، و ممضی حکم قدر

بهر فرمانش نگر چون چار عنصر سر به سر

پشت خم گردیده این چرخ مقرنس طاس را

قاسم الارزاق، قاموس سخا کنز العلوم

بحر الطاف و کرم، ینبوع آداب و رسوم

گشت نام نامی اش مفتاح قفل هر هموم

باز اندر دل مرا آورد خیل غم هجوم

با چنان مولی چه کرد آن جعده ی بی دین و شوم

ریخت بر کامش سموم سوده ی الماس را

من چه گویم ز آب آتش زا چه آمد بر سرش

این قدر دانم چو آذر شعله زد بر پیکرش

شد چو واقف زین الم غمدیده زینب خواهرش

ام کلثوم آمد و تشتی نهاد اندر برش

ریخت در آن تشت بس لخت جگر از حنجرش

تا کند پرخون درون مردم حساس را

خون دل از بس که در عمرش ز خصم شعله خورد

ریخت در آن تشت و خون های جگر با خود نبرد

پس حسین را خواند و گرد ماتمش از دل سترد

کرد تودیع و بر او علم امامت را سپرد

خاطر اهل ولایت را ز هجرانش فسرد

شد تراب یأس بر سر قاسم و عباس را

داد غسلش پس حسین فرزند دلبند بتول

هم کفن بنمود و خواندش هم نماز آن دل ملول

خواست تا دفنش کند در روضه ی پاک رسول

در زمان گشتند مانع فرقه ی شوم و جهول

تا به درد آرند از آن ماتم دل اهل قبول

ای خدا لعنت کند آن قوم حق نشناس را!

ص: 85

رفته رفته در جدال آمد ز هر سویی سخن

در جنازه تیرباران شد تن پاک حسن

موی غیرت راست آمد آل هاشم را به تن

تیغ ها آمد برون بر دفع آن اهل فتن

پس حسین فرمود ای در هم الم یاران من

واگذار حق کنید این فرقه ی نسناس را

گرچه نبود در غزا چون آل هاشم مرد یل

لیک بر من مجتبی فرمود نور لم یزل

نیستم راضی که خون ریزید زین قوم دغل

بر وصایای حسن آن به که بنمایم عمل

گرچه ابلیس لعین بر این گروه پر حیل

کرده در برشان ز جهل این خرقه ی وسواس را

مختصر، جسم حسن را آن شفیع ابن شفیع

کرد مدفون با دلی پردرد در ارض بقیع

خسروا ای مظهر ذات خداوند سمیع

«صابرم» هستم تو را ای حجت یزدان مطیع

این قدر در ماتمت گریم چو اطفال رضیع

تا نهد دهقان غم بر کشت عمرم داس را

ص: 86

دلش خرم، لبش چون غنچه خندان

به روی آن گل شیرین تر از جان

به روی دست احمد آیت طور

تجلی در تجلی، نور در نور

دو چشم دلربایش در تکلم

لب شیرین ادایش در تبسم

خدا را بود بس شیرین تر از قند

به روی مصطفی می زد چو لبخند

تبسم زد حسن بر روی احمد

گلش از گل شکوفا شد محمد

به «صاعد» نیز از این فرخنده میلاد

نوید صحت و خط شفا داد

ص: 88

خلقت عالم دلیل جودشان

بودن عالم طفیل بودشان

بشمرم نام کبار هر چهار

تا قرار آید به جان بی قرار

اولین حجت امام ممتحن

پیشوای دومین یعنی حسن

مصلح بر حق، ولی کردگار

آن که حکمش شد مثل در روزگار

آن که دوراندیشی او گر نبود

نامی از قرآن پیغمبر نبود

بعد او سجاد زین العابدین

سرور زهاد امام چارمین

آن که از عمق نظر با چشم تر

کرد کشت کربلا را بارور

کربلا زان گریه های بی امان

شد بهار و بوستانی جاودان

بعد سجاد آن که دین کردگار

شد ز عزم راسخ او استوار

حجت بر حق، امام المسلمین

هادی دین مبین، حبل المتین

باقر آن کشاف علم ایزدی

عالم اسرار و نور سرمدی

بعد باقر بی قرین فرزند او

بی قرین فرزند بی مانند او

شمسه ی ایوان حق بدر الدجی

هادی راه خدا، نور الهدی

آن که مذهب مبتنی بر نام اوست

معترف بر علم او دشمن چو دوست

شیعیان را رهنمای راه دین

جعفر صادق، امام راستین

افضل و اکمل ز مردان جهان

مقتدای هوشمندان جهان

فضل او را معتقد اهل علوم

دانشش را معترف اهل نجوم

هم مداوا از فرامینش روان

هم در احکامش شفای جسم و جان

آگه از اسرار کار کاینات

کار پرداز جمیع ممکنات

هر سؤالی داشتند اهل نظر

پاسخش را داد آن فخر بشر

هان بقیع ای سوی تو روی نیاز

بر خود و بخت بلند خود بناز

آل احمد را در آغوش تو جاست

گر ز جنت خوانمت برتر رواست

شوق و شورانگیز دل ها نام توست

چامه ی «صاعد» ز فیض عام توست

ص: 90

تشت دگر که زینب از آن گشت بی سکون

در شهر شام بود به بزم یزید دون

آن دم که رأس پاک شهنشاه بحر و بر

آغاز کرد خواندن قرآن به تشت زر

برداشت چوب کینه یزید از ره غضب

کرد آشنا به لعل لب شاه تشنه لب

زینب به ناله گفت که ای بی حیا مزن

چوب جفا به بوسه گه مصطفی مزن!

دارد «صغیر» تا به صف حشر، شور و شین

گاه از غم حسن، گهی از ماتم حسین

ص: 92

فغان که رنگ زمرد ز سوده ی الماس

پدید شد به لب لعل جانفزای حسن

به حق او بنگر جور چرخ و طغیانش

که بعد قتل، عدو کرد تیر بارانش

ص: 94

دو دستند این دو، از حلم و شهامت

گرفته رایت دین تا قیامت

مر این دو، ملک دین را شهریارند

به عرش پاک یزدان گوشوارند

خوش است اینجا سوی معنی گرایم

بیا تا عرش حقت وا نمایم

به هر دل کاین دو تن دارند منزل

بود عرش الهی بی شک آن دل

حسن را درد و محنت از برادر

اگر افزون نباشد، نیست کمتر

سزد بر آن در دریای لاهوت

سرشک از دیده باری همچو یاقوت

که بد گوهر ترین زمره ی ناس

زمرد ساخت لعل وی ز الماس

حسن از آب غلتان شد به بستر

بزد بر خرمن جان آبش آذر

بجز نعش حسن، نعشی به دوران

نگشت از بعد کشتن تیرباران

جراحاتی که از شمشیر و خنجر

شهید کربلا را بد به پیکر

حسن را بر جگر بودی بس افزون

ز تیر طعنه ی آن فرقه ی دون

«صغیر» از داغشان در شور و شین است

گهی ذکرش حسن، گاهی حسین است

ص: 96

چون شفق با رخ گلرنگ شدی در بر دوست

خون دل نقش در آیینه ی سیمای تو بود

«دامنی را که به خون دل خود کردی رنگ»

شاهد حق کشی دشمن رسوای تو بود

بی گمان ز آتش دوزخ به سلامت گذرد

هر که را لاله صفت داغ تولای تو بود

ص: 98

از زبرجد هر درختی بر سر خود چتر یافت

از زمرد هر شجر بر فرق خود افسر گرفت

سرو در مستی چه سان بر پیکر خود درع دوخت

غنچه در طفلی چه سان بر فرق خود مغفر گرفت

فرودین بسیار دیدم من نه این سان فرودین

آری این چشمه سر از سرچشمه ی دیگر گرفت

این همان فرخنده عید است آن که از مولود آن

شرع احمد، دوش حیدر، جلوه ی دیگر گرفت

حبذا عید آن که از فیضش جلالت رخ نمود

مرحبا عید آن که از یمنش سعادت درگرفت

نیمه ی ماه صیام از فر این عید سعید

باج از مه، تاج از خور، جلوه از اختر گرفت

آفتابی سر زد از دامان زهرای بتول

آن که نور از پرتو او خسرو خاور گرفت

بال بگشود آن همایی از سپهر اقتدار

آن که شهباز فلک از یمن او شهپر گرفت

سبط اول، حجت دوم، ولی ابن ولی

آن که عرش کبریا از حضرتش لنگر گرفت

عیسی از احساس خلق او دم جانبخش یافت

موسی از ادراک فیضش از عصا اژدر گرفت

ای خدیوی کز وجودت هر وجودی از ازل

هوش در سر، تاب در تن، روح در پیکر گرفت

از شعاع مهر رخسار تو، از شرمندگی

آفتاب از چرخ بر سر نیلگون معجر گرفت

ص: 100

خاک درگاه تو را نازم که با یک جلوه اش

بو ز مشک و رنگ از گل، عطر از عنبر گرفت

با نهیبی بره و تیهو و مور درگهت

پنجه از ضرغام و چنگ از باز و دم ز اژدر گرفت

قدرت سلمان دربار تو با یک چشم زد

باغ از خاقان و کسری، تاج از قیصر گرفت

خنگ رویین سم تو در پویه، و رفتار خود

ژاله ز ابر، آتش ز برق و سرعت از تندر گرفت

طفل ابجد خوان درگاه تو، هنگام جدل

از فلک خنگ و ز مه خود و ز خور افسر گرفت

محفل «طایی» مطاف قدسیان گردید چون

بهر اوصاف تو بر کف خامه و دفتر گرفت

ص: 101

باده آن باده ای که انسان را

از لباس عناد سازد عور

باده آن باده ای که بد ز ازل

انبیا را ز جزو و کل منظور

باده ای آن که با نوای بلند

این ترانه از آن شود منشور

نور پاک مهیمن ذوالمن

شد عیان در مه جمال حسن

نور ثانی و صادر اول

سبط پاک محمد مرسل

اوست مصداق چهر ختم رسل

اوست مرآت ذات عزوجل

نطق او نص صورت قرآن

حرف او متن آیت منزل

عقده ی هر دلی به سعیش باز

مشکل عالمی به دستش حل

او ز هر حاکمی بود احکم

او ز هر عادلی بود اعدل

مهر او موجب نشاط و سرور

قهر او مایه ی ملال و علل

گرچه بی شبه و بی مثال خداست

چون خدا اوست بی شبیه و مثل

همچو جدش کسی ندیده قرین

همچو بابش کسی نجسته بدل

ص: 103

پای دانش به درک قدرش لنگ

دست فکرت به وصف ذاتش شل

می رسد این نوای شورانگیز

تا به شام ابد ز صبح ازل:

نور پاک مهیمن ذوالمن

شد عیان در مه جمال حسن

ای نخستین سلیل پاک بتول

دومین حجت و وصی رسول

قرةالعین حیدر کرار

قوت قلب و جسم و جان بتول

حب تو مرهم روان سقیم

مهر تو داروی و توان ملول

غرق بحر فضیلت تو خرد

مات درک جلالت تو عقول

یافت دین خدا ز تو رونق

جست کشت ولا ز تو محصول

در تو ملجأ سفید و سیاه

حب تو معنی فروع و اصول

از تو مشکات هر دلی روشن

از تو مرآت هر دلی مصقول

دهد امر تو در مشیمه ی مام

روح را در عروق طفل حلول

گر نبودی تو در جهان، می بود

معنی حلم تا ابد مجهول

ص: 104

از لباس بقا شود عریان

گر ز امرت کند سپهر عدول

گر بپیچد سر از اطاعت تو

امرت افلاک را کند معزول

رسد از مژده ی ولادت تو

از دل خلق این نکو منقول:

نور پاک مهیمن ذوالمن

شد عیان در مه جمال حسن

ای سپهرت ز بندگان محسوب

و ای خدایت حبیب و تو محبوب

عطسه ی یوسف شمیم درت

روشنی بخش دیده ی یعقوب

پرتو مهر تو ضیاء عیون

داروی حب تو شفای قلوب

جزو و کل بنده اند و تو مولا

انس و جان طالبند و تو مطلوب

حب تو منشأ نشاط و سرور

بغض تو مایه ی ملال و کروب

امر تو جاری از یمین و یسار

حکم تو ساری از شمال و جنوب

گشت با عون تو رها یونس

جست با حب تو شفا ایوب

ای منزه چو جد خود ز نقوص

وی مبرا چو باب خود ز عیوب

ص: 105

چه شود گر ز لطف «طایی» را

کنی از ماد حین خود محسوب

نکنم جز مناقبت که نمود

جذبه ی حضرتت مرا مجذوب

کرده ام ذکر خویشتن این بیت

خصم اگر بر سرم ببارد چوب:

نور پاک مهیمن ذوالمن

شد عیان در مه جمال حسن

ص: 106

در این ولادت و این عید شادمانی کن

مدار بیم اگر روزگار پرفتن است

ز برج دامن زهرا دمید آن ماهی

که همچو مهر فروزنده روشنی فکن است

تبارک الله از این فر خجسته عید سعید

که هر دقیقه ی آن به ز سالها زمن است

دلی که نیست در امروز شاد زین میلاد

مسلم است که آن دل اسیر اهرمن است

طلوع کرد مهی از سپهر عز و شرف

که آگه از همه اسرار و واقف از علن است

سرور سینه ی زهرا، فروغ چشم علی

که خاک درگه او تاج عالم کهن است

نخست سبط پیمبر، دوم ولی خدا

که مهر حضرتش آرام جان و حرز تن است

نهاد اقدس او همچو اصل اوست بزرگ

خصال حضرت او همچو نام او حسن است

بر آفرینش او آفرین که از خصلت

ز هر قرینه به جدش رسول مقترن است

حدیث خلق خوشش گر به خاک بنگاری

شود ز روی زمین محو هر غم و محن است

بود جمال تو نور و دو عالمش بصر است

بود وجود تو جان و زمانه اش بدن است

زمین چو سفره انعام عام حضرت توست

چه آن که رفته و یا در شروع آمدن است

ص: 108

دلی که نیست به نور محبتت روشن

به پرتگاه جهالت اسیر ما و من است

به وقت نطق لبت چون مسیح جانبخش است

به وقت جود کفت همچو بحر موج زن است

مقیم کاخ تو هم آستان به اهل سماست

غلام کوی تو با اهل خلد هموطن است

از آنکه هست ثناگوی حضرتت «طایی»

قرین فخر و مباهات در هر انجمن است

حلاوتی ست به ذکر مدیح حضرت تو

که از ثنای تو شیرین مرا لب و دهن است

هر آن که راست زبان و نگوید از تو ثنا

نه زنده است که آن مرده است و در کفن است

ص: 109

اکنون به سنگ حادثه گردن نهاده ام

تا از قضا دگر چه نویسند بر سرم

با جنتی و دوزخیم هست نسبتی

تا نامه ی کجاست به بال کبوترم

هم چشم آسمانم و زین بس عجب مدار

کز داغها فزون ز سپهر است زیورم

دیدند برگ کینه ندارم ز آفتاب

بر تارک سپهر نهادند مغفرم (1).

بی اختیار می رود آهم به آسمان

فرمان نمی برد به صف جنگ لشکرم

با عقل گفتم از خطر دهر وارهم

خندید چار موجه ی دریا به لنگرم

دیگر نمی رویم پی دل ز گمرهی

هر روز می برد به سر چاه دیگرم

فکری کند برای شکست دلم ز نو

هر اختری که بیند از این سبز منظرم

تا سیر و دور این فلک چنبری به جاست

من بسته و به بند وبال است اخترم

شاید به من بینی و کسب هنر کنی

کز خلعت زمانه گلیمی ست در برم

یک نغمه همچو قمری دلخسته از وفا

در یک قبا به صیف (2) و شتا (3) چون صنوبرم

ص: 114

جز ماهتاب نیست چراغم به چار فصل

جز آفتاب، فصل شتا نیست مجمرم (1).

بختم به انتقام هنر می زند به تیغ

از گفته ی تر است که با دیده ی ترم

چون گوی عنبر ار چه کنم خوش دماغ جان

در پا فتاده چون سر زلف معنبرم

خونی نریخت تیغ زبان من و ز رشک

در دیده ی حسود تو گویی که خنجرم

دامان گوهر از سخن تازه ریختم

در پای همگنان و همین شد میسرم

شاهم به دار ملک سخن لیکن از قضا

هرگز ندیده دیده ی گردون مظفرم

گر مانده است منکر من بس عجب مدار

کز شعر من نمانده به سر هوش منکرم

خوردند شکر من و دادند حنظلم

عیبم مکن که پرده ی این سفلگان درم

پنهان اگر شوم که ز بیداد وارهم

پیدا شوم طفیل سخن مشک ازفرم

از شعر دلکشم که به هر ذوق جان فزاست

عالم پر است از شکر و زهر می خورم

شعر ترم نداشت بجز دیده مشتری

جز وی کسی نکرد به دامان چو گوهرم

ص: 115

طالع مراد دشمن و من بسته دل به عیش

نانم نپخته مانده و من سفره گسترم

پرگار وار چاره ز سرگشتگیم نیست

آری چه چاره، سخره ی چرخ مدورم

ز افسردگی «معیدی» (1) دونان منم کنون

زین رو که ناخوشم من و نیکوست مخبرم (2).

از بار جور این فلک چنبری دوتاست

همچون کمان حلقه قد گشته چنبرم

گفتی کیت ز دیده فکندند همدمان؟

از آن زمان که کیسه تهی گشت از زرم

دلبر نمی کند به لب لعل و چشم مست

ناز و کرشمه ای که من از خواجه می خرم

با من هوای عربده دارند هر زمان

هم صحبتان که هیچ ندادند ساغرم

با گریه ام خوشند، همانا صراحی ام

با ناله ام خوشند همانا که مزمرم (3).

خاکم به رهگذر عزیزان از آنکه نیست

ابلیس وار ز آتش سوزنده جوهرم

دلبر ز روی کینه به من همچو مدعی

یاران به فکر ناز به من همچو دلبرم

قاصد ز وصل یار اگر باشدش خبر

با من چنان بگو که نداند برادرم

ص: 116

این جان که خاک راه کسی کردمش ز عجز

گر باز بینمش نشناسی ز پیکرم

بیمار عشقم و به من خسته نگذرند

روزی که گویم اندکی امروز بهترم

ز آن صید پیشه دل نکنم، صید عاشقم

بر رهگذار او نروم، ز آنکه لاغرم

از شکوه ی ویم سخنی بر زبان نرفت

چندان که داشت دل به هوس پیش داورم

ای آسمان که آگهم از کار تو مرا

گر سر نهی به پای تو را دوست نشمرم

گر چرخ دون نداد زر و زیورم چه غم؟

دارم چو مهر آل پیمبر، توانگرم

روباه بازی فلکم کی کند زبون

اکنون که دست شیر خدا گشت یاورم

فرزند آن که گفت چو دیدش کشیده تیغ

یزدان به روز معرکه شیر دلاورم

دویم امام حق، حسن بن علی، مهی

کز مهر او پر است دل مهرپرورم

آن کوکبی که گفت جهان را به نور حق

روشن کنم، که نور دو چشم پیمبرم

سویم کنید رو که منم کعبه ی مراد

وز من طلب کنید هدایت که رهبرم

در آن کتب که مژده و نعت نبی و آل

نامم شبیر آمد و شبر برادرم

ص: 117

خالی کنیم تا همه عالم ز اهل کفر

در من کنند روی که فرزند حیدرم

نوری که روشنی ده ذرات کاینات

در طلعت من است، که خورشید انورم

بر مسند پدر بنشینم، که لایقم

بر منبر نبی بروم، ز آنکه درخورم

از کام هر دو کون به دل هر چه آورید

از من طلب کنید، که باشد میسرم

من سرو باغ فاطمه ام، کز بهشت عدن

آمد ملک که گل بفشاند به بسترم

در من نظر کنید که فرصت غنیمت است

خواهد به سوی عرش پریدن کبوترم

نور دو چشم فاطمه ام، کز پی غذا

او شیر داده و ملک العرش، شکرم

در دیده شد چو حشمت پنهانم آشکار

میدان شش جهت همه پر شد ز لشکرم

سلطان هفت شهر سپهرم ز روی جاه

وز این گذشته جای دگر هست خوشترم

زان ملک هر دمم مددی تازه می رسد

هر لحظه می زند ملکی حلقه بر درم

جایی که پای مرکب من می رسد فلک

دستش نمی رسد که بلند است اخترم

شاها مرا به هر دو جهان از سر کرم

گر دستگیر می نشوی خاک بر سرم

ص: 118

با مهر تو ز خاک برآیم چو آفتاب

در خاک چون کنند در این صحن اغبرم (1).

هیچم نیاز نیست به آب حیات و خضر

مهرت چو می برد به سر حوض کوثرم

از نسبت مشارکت توست خوشگوار

این زهرها که از کف ایام می خورم

گو نامه ام سیاه چو شب باشد از گناه

چون شافعم تویی چه غم از روز محشرم

مگذار در عذاب و عقابش ز روی رحم

این جان که آرزوی تو دارد چو بسپرم

جان نویم حق دهد از یمن مهر تو

شام وداع جان، که شود خاک بسترم

در نامه ام اگر ننویسند مدح تو

روز جزا در آن به چه امید بنگرم؟

امیدها به مهر تو دارم که فی المثل

خود را به دوزخ ار نگرم نیست باورم

حاشا که حکم حق به سوی دوزخم کشد

مدح تو بر زبانم و شوق تو بر سرم

اخلاص من ببین و به امید من ببخش

یعنی مگو که نیست ثبات تو درخورم

خوشدل به التفات توأم پر عجب مدار

گر یاری زمانه به چیزی نمی خرم

ص: 119

اندیشه ی نوال (1) تو هر گه که کرده ام

گردیده است کام دو عالم مصورم

چون جز کف کفایت تو چاره ساز نیست

از بخل روزگار شکایت کجا برم؟

مگذار هم در آخر کارم به دست غم

چون دستگیر شد کرم تو مکررم

تا از سحاب سایه در افتد به کوه دشت

خصمت فتاده باد و چنین است لاجرم

ص: 120

به شعر تازه غم کهنه می برم از دل

دهم به روح ز لطف سخن نشاط و سرور

مرا که غیر زیان نیست بهره ای ز سخن

چو سود از این که بود حظ من از آن موفور

ز فکرهای دقیق و خیال های رقیق

دلم همیشه فگار است و خاطرم رنجور

مرا رسید به سی سال دور عمر و نشد

مگر به شاعری و شعر حاصلش مقدور

ولی به خاطر من جز ثنای آل رسول

خیال مدح کسی تاکنون نکرده خطور

چه غم ز محنت گردون که مدح آل عبا

به عین غصه و اندوه داردم مسرور

چنین که ساعی و جاهد به مدحت حسنم

مسلم است که باشد مساعیم مشکور

امام مشرق و مغرب که روز و شب او را

دو بنده اند یکی عنبر و دگر کافور

قدر به درگه او چاکری بود منقاد

قضا به خدمت او بنده ای بود مزدور

صلاح وقت به عهد تو صلح بود نه جنگ

که بود صلح تو عین مصالح جمهور

شراب عشق توأم برده آن چنان از هوش

که مست خیزم از خاک، بامداد نشور

ز آستان تو همچون غبار برخیزم

دمی که خلق برآرند سر ز خاک قبور

ص: 122

ز لطف پای مکش از سرم، چو دست اجل

کشد به دامن خاکم از این سرای غرور،

به لطف عام توام غره و کرامت حق

نه بر اطاعت و کردار خویشتن مغرور

به پیشگاه نشور از گنه ندارم باک

مرا که هست ز دیوان رحمتت منشور

چو هست نام تو عنوان نامه ی عملم

مسلم است که باشد گناه من مغفور

ص: 123

چون توان کردن گذر که زهر را

خون توان کردن جگر این قهر را

نام خصمش گرچه پرسیدند باز

تن زد و تن کشته در دل داد راز

نوش کرد آن زهر و غمازی نکرد

جان بداد و ترک جان بازی نکرد

زهر شد زیر و برافکند از زبر

آن جگرگوشه ی پیمبر را جگر

لخت لختش از جگر خون اوفتاد

تا که در خون جانش بیرون اوفتاد

سرخ دید از خون جان صد جای او

هر که شد در خون جانش وای او

ص: 125

در این مشاهده چون چشم شاهدان انجم

شدند از سر شوخی به ماه چشمک زن

فلک چو نطع کبود و ستارگان در وی

به خودنمایی چون شنبلید در سوسن

به دیده اندر مانند سلک مروارید

ز گوش لاله رخان جلوه می نمود پرن (1).

مرا دو دیده به گردون و خسته دل ز فراق

هوا بر آتش شوقم همی زدی دامن

دمیده خواب ز سر، جای آن گرفته خیال

روان و خاطرم آزرده از ملال و محن

به قصد اینکه دمی خویش را کنم مشغول

برای آنکه زنم تن ز یاد یار و وطن

ملازمان را با آنکه بود بس بیگاه

اشاره کردم تا زین نهند بر توسن

بر آن تکاور صرصر نژاد برق نهاد

که کوه را بدراند ز سم خاره شکن

سوار گشتم و آهنگ گلستان کردم

ز خانه رخت کشیدم به طرف باغ و چمن

شمیم ریحان دادم خبر ز نافه ی چین

گلم به چشم درخشید چون سهیل یمن

وزید باد سحر، تازه گشت روح هوا

به خنده ی شکرین غنچه باز کرد دهن

ص: 131

درخت شد متمایل برای رقص چو دید

به صد نوای، هزاران شدند دستان زن

طلوع فجر که شد روشنی فزون، تابید

به رنگ شمع برافروخته شقیق (1) دمن

کلال (2) رفت، به خویش آمدم در آن دم صبح

دوباره تازه شدم اندر این سرای کهن

غمم زدود از آن روی ساحت بستان

که سبز بود چو دراعه ی (3) امام حسن

بزرگ سبط نبی نور دیدگان علی

سرور سینه ی خیر النسا محیط منن (4).

در شرف را قلب منورش دریا

زر عطا را دست مبارکش معدن

کفش در آری رخشان جود را مطلع

دلش جواهر اسرار علم را مخزن

امامت از وی گردیده با سنا و فروغ

ولایت از وی دریافته بها و ثمن

ولی او را روز حساب و گاه عقاب

سروش گوید هان لا تخف و لا تحزن

عدوی او را در هر کجا بود، باشد

همیشه بند نکال (5) و عذاب بر گردن

ص: 132

معین است که مقبول او بود مختار

مسلم است که گفتار او بود متقن

به خاندان رسالت چو بنگری دانی

که خلق جمله حسن بود خلق او احسن

نمود در همه جا با کمال قدرت، حلم

که بود مظهر الطاف قادر ذوالمن

همه محاسن اطوار انبیا شد جمع

در آن جناب، زهی طورهای مستحسن!

چو آفتاب بود حضرتش منیر و مضیی ء (1)

عطیه یافته زو روشنی زمین و زمن

چو آسمان نه، که از آسمان گذشت به جاه

به فرق هر که شد این آفتاب سایه فکن

دلیل راه یقین است و هر که پیرو اوست

برون ز عالم وهم است و از معالم (2) ظن

بزرگوار امام منا، ثنای تو را

اگرچه بنده همی داند از اصول سنن

ولیک نیست مرا حد آن، که می دانم

در این مقام بود نفس ناطقه الکن

تو را رسول ثنا گفت و با رسول خدای

چه سان تواند این بنده همسری کردن

غرض ادای عبودیت است و عرض خلوص

که این وظیفه ی مسکین بود به سر و علن

ص: 133

دلم به مهر تو ای حجت یگانه ی حق

بود چو شاخ به برگ و شکوفه آبستن

نهفته نیست که من با بیان قاصر خود

شدم به مدح تو گویا نشسته لب ز لبن

نخست روز گرفتم به دست، دامن تو

که تا به روز قیامت مرا کنی ایمن

عنایت تو کجا بنده را کند محروم

نبوده بر لب گوهر نثار تو چون لن (1).

اگر «فروغی» مقبول آستانه ی توست

دهد حساب به روز جزا به وجه حسن

ص: 134

جان عالم باد قربانش که بعد از مرگ هم

پیکرش از سوی دشمن تیرباران می شود

صلح مشروطش نجات عالم اسلام بود

گرچه می دانست با او نقض پیمان می شود

شاهد مظلومی اش این بس که بعد از قرن ها

بارگاه و مرقدش با خاک یکسان می شود

گفت پیغمبر هر آن چشمی که گرید بر حسن

روشن و بینا به محشر، پای میزان می شود

شرح حال مجتبی را هر که از جان بشنود

در درونش از غم و اندوه طوفان می شود

ص: 136

خوشا شراب تماشا که جام جامش را

ز راه دیده توان خورد، نه ز راه دهن

کسی که مستی دیدار دیده می داند

که باده باده ی عشق است و غیر آن همه فن

خدای داند و فیاض و ساقی کوثر

که هرگزم نشد از باده هوش، تر دامن

من و می نگه چشم طفل خونخواری

که شسته است به خون دلم لبان ز لبن

حدیث باده به قول و غزل کشید آخر

مقرر است که خیزد سخن همی ز سخن

نموده عارضت آن نور وادی ایمن

چراغ در شب زلفت به موسی دل من

به ناز حسن تو چون آستین برافشاند

چراغ ایمن از آسیب او مباد ایمن

نه عارض است نمایان ز چین طره ی تو

فتاده بخت مرا آتشی ست در خرمن

به نام هجر، چو آهی کشم، سپهر از بیم

چراغ خویش نهان می کند ته دامن

پر است سینه ام از دود آه و می ترسم

خیالت ای مه سیمین عذار ماه ذقن،

از اینکه خانه چو پر دود شد برون آید

بهانه سازد و بیرون رود ز سینه ی من

پرم ز مهرت، زان ریزدم ز مژگان خون

که خون ز تنگی جام می نگنجدم در تن

ص: 138

تویی که تا مژه بر هم زنی روان گردد

مرا ز زخم درون خون دل سوی دامن

تو تیره کردی روز مرا ولی شادم

که روشن است ضمیرم به مهر شاه زمن

شهی که از اثر تربیت تواند کرد

چو آفتاب دل تیره ی مرا روشن

نبیره ی نبوی نور چشم مرتضوی

امام جمله ی آفاق، شاهزاده حسن

شهنشهی که به تعظیم اوفتد هر شام

کلاه مهر فلک از سرش به خم گشتن

زمانه خون دلش را چو باده می نوشد

کسی که همچو صراحی از او کشد گردن

بود ز گلشن قدرش گل همیشه بهار

سپهر را گل خورشید بر فراز چمن

پی نوشتن عنوان مدح او باشد

شفق که ساید شنجرف همچو دیده ی من

سپهر کیست به درگاه او؟ گدا کیشی

کف خضیب برآورده شمع از روزن

محل فیض درش همچو عرصه ی عرفات

مکان نور جنابش چو وادی ایمن

جناب اوست نهال حیات را بستان

ضمیر اوست گل آفتاب را گلشن

به شکل دایره باشد گر امتداد زمان

قبای قدر تو را نیست دوره ی دامن

ص: 139

بیان قدر تو مستغنی است از تقریر

صفای ذات تو بالاتر است از گفتن

ز خط حکم تو حکم قضا نپیچد سر

ز طوق امر تو گردون نمی کشد گردن

ز لاف تو به خطای خود اعتراف کنند

ز عطر نافه ی خلق تو آهوان ختن

شکست شیشه درستی نمی پذیرد لیک

دل شکسته ز لطف تو می توان بستن

به یاد حفظ تو نبود عجب اگر نشود

به زور گوهر شبنم شکسته در هاون

رسن ز رشته ی جانش فتد به گردن وی

به دار خصم تو را گر شود گسسته رسن

تنی که تربیت از خاک درگه تو نیافت

به زندگی بود اندر برش لباس کفن

نه بر اطاعت امر تو گر رود گردون

پیش ببر کمرش قطع کن، سرش بشکن

به سنگریزه ی شهر جلال و شوکت تو

هزار رشک برد لؤلوی دیار عدن

ز ضبط عدل جهان پرور تو خوبان را

ستیزه از مژه دور است و تلخی از گفتن

به عهد عدل تو از بیم قهر نتواند

که بی اجازت دربان رود صبا به چمن

به یاد خاطر آیینه مشرب تو توان

ز لوح سینه ی عشاق گرد غم رفتن

ص: 140

اگر تصور لطفت کند عجب نبود

که همچو کوه ببالد به خویشتن ارزن

نسیم لطف تو بر دوزخ ار وزد شاید

که دوزخی ز عذاب ابد شود ایمن

اگر غنای تو قسمت کنند بر عالم

سزد که مور تغافل زند به صد خرمن

ز راست جویی عدلت، که در زمانه پر است،

عجب بود اگر افتد به زلف یار شکن

ز بهر نسخه ی معجونت در مطب قضا

ز انجم است جواهر ز آسمان هاون

اگر ز شعله ی رایت به دل فتد شرری

چو آفتاب شود داغ سینه ام روشن

اگر به دشمن خود صلح کرده ای چه عجب

که عادت است به لقمه دهان سگ بستن

شهید زهر تو گشتی، ولی ز یکرنگی

حیات هر دو جهان گشته زهر مار به من

خدا یگانا دارم حکایتی به زبان

ز عرض حال که خود هست در برت روشن

چو روشن است به پیشت نهفتنش اولی

که شاه خود داند رسم بنده پروردن

مرا چو لطف تو باشد شکایت از که کنم؟

مرا چو کوی تو باشد کجا کنم مسکن؟

ز نارسایی بختم به روی هم گره است

ز سینه تا به زبانم هزار گونه سخن

ص: 141

شکایت از فلک دون نمی توانم کرد

وگرنه دارم ازو صد شکایت از هر فن

فلک که عادت او جهل پروری ست مدام

به اهل فضل نسازد، علی الخصوص به من

به اهل فضل نپرداخت بس که گشت فلک

مدام در پی تحصیل کام هر کودن

همیشه دایه ی آداب و دانشم بیند

اگر به دیده ی انصاف بنگرد دشمن

از آن زمان که گرفتم به دست لوح و قلم

به یاد نیست مرا جز نوشتن و خواندن

به مهر فضل شدم دست پرور غربت

به دوستی غریبی، بریده ام ز وطن

چه شد از این که سرآمد بد انوری در شعر

منم که نا دره ی روزگارم از همه فن

هنر نمانده به عالم که من نپروردم

ادب نزاده ز مادر مگر به دامن من

مرا ز شاعری خود همیشه عار آید

چه کار افلاطون را به ژاژ خاییدن

به روی شعر نگاهی نکردمی هرگز

اگر نبایستی مدح تو مقتدا کردن

ز بوی زلف عروس جمال حضرت تو

گذشت از سرم آوازه ی ختا و ختن

مرا که مهر تو آواره دارد از دو جهان

چه شکوه ام دگر از غربت است یا که وطن

ص: 142

شکایت از که و مه می کنم چرا و ز چه

حکایت از مه و خور می کنم چرا ز چه فن

حسود گو ز بد اندیشی ام نیاساید

مرا که دوست تو باشی چه باک از دشمن

به طرز اهل زمان گر نمی روم چه عجب

کنون که طرز سخن دارد افتخار به من

سخن بلند بود رتبه ی عدو پست است

گناه او نبود گر نمی رسد به سخن

رسید وقت دعا ختم کن سخن فیاض!

که نیست شیوه ی اخلاص درد دل کردن

همیشه تا که دو چشم حیا بود اعمی

همیشه تا که زبان دعا بود الکن،

معاندان تو را باد تیر در دیده

ملازمان تو را در بر از دعا جوشن

ص: 143

تو را به تیغ چه حاجت برای کشتن من

که خود هلاک کند آن کشیده ابرویم

مرا ز پای نیفکنده نیز برده ز دست

سپید ساعد آن شوخ سخت بازویم

ز بس به روز فراقت گریستم بگرفت

تمام روی زمین را سرشک چون جویم

هزار بار گرم همچو تاک سر بزنی

ز شوق تیغ تو بار دگر همی رویم

اگر پیاله گرفتم ملامتم مکنید

به باده رنگ ریا را ز خرقه می شویم

حوالتم به می ناب و لعل یار کند

علاج درد دل خود ز هر که می جویم

ز فیض خاک در مجتبی شه کونین

به آب خضر زند طعنه نظم نیکویم

ولی ایزد یکتا دوم امام، حسن

که هست مدحت او طبع و عادت و خویم

گرم به تیغ زنند از درش نتابم رخ

که فیض او در دلت گشاده بر رویم

به هر کجا که روم روی دل به جانب اوست

که نیست دیده ی امید از دگر سویم

چو دستبرد سپهرم ز پا برآرد من

طریق بندگی اش را به سر همی پویم

مرا به روز قیامت «محیط» ! فخر و شرف

همین بس است که مداح حضرت اویم

ص: 147

همچو خون آلوده دزدی سرکشد از مکمنا (1)

دام صیاد قضا هر دم چو روباه محیل

کرده نخجیر و به گور آورده ببران، ایل ایل

گر همه شیرم، چو از گرگ اجل گردم ذلیل

خیز و از خون گوزنم ریز اندر پای پیل

ای دو آهویت پلنگ انداز و ضیغم افکنا

ای سهی سرو من! ای سرو سهی از تو خجل

ماه تبت، شاه چین، شمع ختن، شور چگل!

آفت یک ملک جان و فتنه ی یک شهر دل

روی و مویت هادی بعضی و بعضی را مضل (2).

دلبرا سنگین دلا نسرین برا، سیمین تنا!

مر مرا بر تیر محنت گر هدف گردید تن

نیست باک از کثرت اندوه و انبوه محن

تا شدم مداح بر ماه زمان، شاه زمن

مالک خوی حسینی، صاحب نام حسن

سبط اکبر، زاده ی حیدر، ولی ذوالمنا

اولین مخلوق داور، خلق را دوم امام

شد سه روح و چار رکن و پنج حس راز و قوام (3).

شش جهت با هشت خلد و نه فلک را زو نظام

حیدر و زهرا نگشتند ار که او را باب و مام

چار ام و هفت اب عنین بد و استرونا (4)

ای همایون قبله ی ارباب دانش روی تو

کعبه ی جان همچو محراب دعا، ابروی تو

سالکان را شد ز هر سو روی دلها سوی تو

مقصد از سعی صفا و مروه حج کوی تو

هم جنابت ملجأ و، هم آستانت مأمنا

ای خداوندیت چون ذات خداوندی عیان

حضرتت کهف الامانی درگهت دار الامان

جل شأنه، داور جانی و، دارای جهان

جز ثنای کبریائی در ثنایت هر زبان

گر زبان چرخ بد، گشت اقطع و شد الکنا

ای جنابت برتر از عرش برین در عز و جاه

هر دو عالم در یک انسانی عیان! جل علاه!

نور گیر از درگهت چرخ و فلک، خورشید و ماه

پیش چشم بخششت بر سایلان بیگاه و گاه

ص: 149

چرخ، خرواری علف، انجم چو مشتی ارزنا!

آه کز دون همتی کردند چون امت نفاق

کید دشمن سوی شامت برد از ملک عراق

نقض بیعت کرد بدر طالعت را در محاق

بردن سجاده ات افکند بر جان احتراق

کرد آخر آسمان ظلمی که نتوان گفتنا

پادشاها! این چه طغیان بود کز کین، لشکرت

تاختند اندر برت، دراعه (1) بردند از برت

کافری از خنجری بشکافت ران اطهرت

آه از آن نوک عصا کآمد به پای انورت

داد از آن زهر جفا کآذر فکندت بر تنا

سوی اقلیم فنا زین ماجرا، هستی گریخت

سوده ی الماس، تار هستیت را چون گسیخت

پاره گردیدت جگر، واحسرتا در تشت ریخت

خاک غم زینب ز غربال الم بر فرق بیخت

یوسف آل عبا را گشت مسکن، محزنا (2)

شد تهی یا مجتبی جسمت ز جان، روحت ز تن

تیر باران بلا را شد تن پاکت مجن (3).

کس ندیده کشته یی را، تیر بارد بر کفن!

دیده، خون مردان عالم راست کز جور دو زن

گشت خاکت مسکن و شد در بقیعت مدفنا

شد حسینت بی برادر، قاسمت آمد یتیم

آه از آن لعل مکدر، آه از آن در یتیم

من چه دانم ماجرا، انت السمیع، انت العلیم

بر تو مداح است «یحیی» یا کریم ابن الکریم

در جزا خواهد همی اندر جوارت مسکنا

ص: 150

ننهفته است زلف، رخت را که زاغ شب

آورده جای بیضه به زیر پر آفتاب

گلها تمام خار و تو گلگون عذار گل

خوبان ستاره و تو بلنداختر آفتاب

پیش تو مهر کیست؟ که حسن تو را بود

دفتر نجوم، و فردی از این دفتر آفتاب

بر اسب نیلگون چو برآیی سزد ز رشک

آید فرود از این تل خاکستر آفتاب

تنها منم نه خسته ی دردت، خریده اند

ای از غم تو چون مه نو لاغر آفتاب،

درد تو را به جان فلک و بر روان ملک

داغ تو را به تن مه و بر پیکر آفتاب

از من مدار پرتو لطف اینقدر دریغ

ای تو به باختر مه و در خاور آفتاب،

ورنه برم شکایت تو نزد خسروی

کو را سپهر بنده بود، چاکر آفتاب

سلطان دین حسن که ز لطف عمیم اوست

در معدن وجود گهرپرور آفتاب

خورشید آسمان نبی و ولی که هست

او اختر و علی مه و پیغمبر آفتاب

سرگرم مدح او نه منم کامد از ازل

مدحتگرش سپهر و ثناگستر آفتاب

جا دارد ار ز حسرت انگشت او کند

قالب تهی چو حلقه ی انگشتر آفتاب

ص: 154

نبود اگر اشاره ی حکمش چه سان رود

یک شب ز باختر به سوی خاور آفتاب؟

زین شاه تاجدار و گرامی برادرش

گر رخ زنند طعنه ی خوبی بر آفتاب

غیر از جناب فاطمه در گلشن وجود

نخلی که دید بار مه آرد، بر آفتاب؟

گیتی فروز مطلعی از جیب خامه ام

سر زد چنان که از فلک اخضر آفتاب

آن به که در حضور شه آرم چو ذره ای

کو تحفه ی ثنا گذراند بر آفتاب

ای پیش بارگاه تو خدمت گر آفتاب

منظر تو را سپهر و تو در منظر آفتاب

آن خسروی که زیبد اگر بهرت آورد

تخت آسمان، کلاه مه و افسر آفتاب

تو ناخدای بحر وجودی و باشدت

دریا جهان، سفینه فلک، لنگر آفتاب

نبود عجب که بهره ز فیضت نبرد خصم

سنگ سیاه را نکند گوهر آفتاب

روشن کند دم تو جهان را که در دلت

همچون ضمیر صبح بود مضمر آفتاب

بس خضر طالب تو، شب و روز، نور تو

گو نبودش دلیل مه و رهبر آفتاب

آتش زند به خرمن اعدا که روز رزم

سوزنده تیغ توست چو در محشر آفتاب

ص: 155

لشکر گهی که جای تو باشد در آن میان

چون در میانه ی سپه اختر آفتاب

آید بدیده عرصه ی گردون که اندر او

لشکر بود نجوم و سرلشکر آفتاب

جویم چو نور فیض، کجا از درت روم؟

ای آستان جان تو را چاکر آفتاب

جایی که غیر جای تو باشد فروغ نیست

و آنجا که جای توست ز سرتاسر آفتاب

بر می کشان ز لطف تو اکنون همی دهد

چون ساقیان شراب ز جام زر آفتاب

گر قهرت از زمانه کند منع روشنی

ای از کمند حکم تو در چنبر آفتاب

نه از فلک به شام نماید عذار، ماه

نه ز آسمان به صبح برآرد سر آفتاب

از فیض شامل دو کف زرفشان تو

ای کم جهان ز نور سخایت در آفتاب

جود و کرم دو طایر زرین بود که هست

آن شاهبال ماهش و این شهپر آفتاب

شاها منم که از پی خونریزیم به کف

هر بامداد جلوه دهد خنجر آفتاب

دایم به چاره جویی بخت سیاه خویش

جویم در این حدیقه چو نیلوفر آفتاب

در معدن وجود نه یاقوتم و نه اصل

تا ریزدم به جام، می احمر آفتاب

ص: 156

بر ذره ای تو پرتوی افکن که آن فروغ

گاهی به ماه طعنه زند گه بر آفتاب

وقت دعاست از پی آمین ستاده اند

در یک طرف مه و طرف دیگر آفتاب

افتد ز دست، جام مراد مخالفت

تا شام افکند به زمین ساغر آفتاب

گردد بلند کوکب بخت مؤالفت

تا صبح از سپهر برآرد سر آفتاب

ص: 157

شبه احمد، پور حیدر راحت جان حسین

تا جهان را روشنی بخشد، جهان آرا شکفت

وادی ایمن سراسر نور باران شد ز نو

آتش موسی چو گل از سینه ی سینا شکفت

نیمه ی ماه صیام آن آفتاب بی زوال

صبح صادق بود و در آیینه ی دلها شکفت

ص: 159

هرگز کسی دچار محن چون حسن نشد

ور شد دچار آن همه رنج و محن نشد

خاتم اگر ز دست سلیمان به باد رفت

اندر شکنجه ی ستم اهرمن نشد

نوح نجی گر از خطر موج رنجه شد

غرقاب لجه ی غم بنیاد کن نشد

یوسف اگر چه از پدر پیر دور ماند

لیکن غریب و بی همه کس در وطن نشد

شمع ارچه سوخت از سر شب تا سحر ولی

خونابه ی دل و جگرش در لگن نشد

پروین نثار ماهرخی، کانچه شد بر او

پروانه را ز شمع دل انجمن نشد

حقا که هیچ طایری از آشیان قدس

چون او اسیر پنجه ی زاغ و زغن نشد

جز غم نصیب آن دل والاگهر نبود

جز زهر بهر آن لب شکرشکن نشد

دشنام دشمن آنچه که با آن جگر نمود

از زهر بی مضایقه با آن بدن نشد

از دوست آنچه دید ز دشمن روا نبود

جز صبر، دردهای دلش را دوا نبود

هرگز دلی ز غم چو دل مجتبی نسوخت

ور سوخت ز اجنبی دگر از آشنا نسوخت

هر گلشنی که سوخت ز باد سموم سوخت

از باد نوبهار و نسیم صبا نسوخت

ص: 162

چندان دلش ز سرزنش دوستان گداخت

کز دشمنان ز هر بد و هر ناسزا نسوخت

از هر خسی چو آن گل گلزار معرفت

شاخ گلی ز گلشن آل عبا نسوخت

جز آن یگانه گوهر توحید را کسی

ز الماس سوده لعل لب دلربا نسوخت

هرگز برادری به عزای برادری

در روزگار، چون شه گلگون قبا نسوخت

باور مکن دلی که چو قاسم به ناله شد

زان ناله ی پر از شرر «وا أبا» نسوخت

آن دم که سوخت حاصل دوران ز سوز زهر

در حیرتم که خرمن گردون چرا نسوخت

تا شد روان عالم امکان ز تن روان

جنبنده ای نماند کز این ماجرا نسوخت

خاموش شد چراغ دل افروز مجتبی

افروخت شعله ی غم جان سوز مجتبی

شاهی که حکم بر فلک و بر ستاره داشت

آزرده شد چنان که ز مردم کناره داشت

عمری اسیر محنت و از عمر خویش سیر

جز صبر چون دچار بلا شد چه چاره داشت؟

حق خلافتش چو بناحق گرفته شد

از سوز دل به رونق باطل نظاره داشت

گر می شنید کوه گران آنچه او شنید

از هم شکافت، گرچه دل از سنگ خاره داشت

ص: 163

آن دم که از سمند خلافت پیاده شد

شوریده بر سرادق او هر سواره داشت

چون در رسید خنجر بران به ران او

یکباره رفت اگر که نه عمر دوباره داشت

روی زمین مگر همه سینای طور بود

از بس که آه سینه شکافش شراره داشت

آن کس که بود رابطه ی حادث و قدیم

از زهر جانگزا جگری پاره پاره داشت

تنها نشد ز سوده ی الماس خون جگر

تا عمر داشت خون جگر را هماره داشت

خونابه ی غم از جگر اندر پیاله ریخت

یا غنچه ی گل از دهن شاخ لاله ریخت

شاهی که بود گوشه نشینی شعار او

محنت قرین او شد و غم بود یار او

آن کو دمید صبح ازل از جبین او

شد تیره تر ز شام ابد روزگار او

محکوم حکم دیو شد آن خسروی که بود

روح الامین چو بنده ی فرمان گزار او

موسی اگر به طور غمش می زدی قدم

بیخود شدی ز آه دل شعله بار او

یکباره گر مسیح بدید آنچه او بدید

می شد دوباره چرخ چهارم چو دار او

آن سرو سبزپوش چو گل سرخ روی شد

آری ز بس که خون جگر شد نگار او

ص: 164

روی حسن چو سبز شد از زهر غم فزود

تا شد سرشک دیده و دل جویبار او

طوبی نثار آن قد و قامت که بعد مرگ

از چارسو خدنگ سه پر شد نثار او

پرورده ی کنار پیمبر بد از نخست

محروم شد در آخر کار از کنار او

آن سروری که صاحب بیت الحرام بود

بیت الحرام بهر چه بر وی حرام بود

ای ماه چرخ پیر و مهین پور عقل پیر

کز عمر سیر بودی و در بند غم اسیر،

قربان آن دل و جگر پاره پاره ات

از زهر جانگداز و ز دشنام و زخم تیر

ای در سریر عشق، سلیمان روزگار

از غم تو گوشه گیر ولی اهرمن امیر

از پستی زمانه و بیداد دهر شد

دیوی فراز منبر و روح الامین به زیر

میر حجاز پای سریر امیر شام!

ای کاش سرنگون شدی آن میر و آن سریر

الحاد گشته مرکز توحید را مدار

شد کفر محض حلقه ی اسلام را مدیر

دستان ز چیست بسته زبان، در سخن غراب؟

ای لعل درفشان تو دلجوی و دلپذیر

یا للعجب ز مردم دنیاپرست دون

یوسف فروخته به متاعی بسی حقیر

ص: 165

ای دستگیر غمزدگان روز عدل و داد

دست ستم ز چیست تو را کرده دستگیر؟

تا شد همای سدره نشین در کمند غم

عنقای قاف شد ز الم دردمند غم

ای روح عقل اقدم و ریحانه ی نبی

کز خون دل ز غصه ی دوران لبالبی

ای شاه دادگر که ز بیداد روزگار

روزی نیارمیده، نیاسوده ای شبی

از دوستان ملامت بی حد شنیده ای

تنها ندیده ای الم از دست اجنبی

چون عنصر لطیف تو با خصم بد منش

هرگز ندید کس قمر برج عقربی

زهر جفا نموده تو را آب خوشگوار

از بس که تلخکامی و بی تاب و پر تبی

از ساقی ازل نگرفته ست تا ابد

چون ساغر تو هیچ ولی مقربی

آری بلا به مرتبه ی قرب اولیاست

و اندر بساط قرب نبود از تو اقربی

گردون شود نگون و رخ مهر و مه سیاه

کافتاده در لحد چو تو تابنده کوکبی

نشنیده ام نشانه ی تیر ستم شود

جز نعش نازنین تو در هیچ مذهبی

ای «مفتقر» بنال چو قمری در این عزا

کاین غصه نیست کمتر از آن زهر جانگزا

ص: 166

به که نالم که سلیمان جهان خانه نشین

خاتم مملکت دین به کف اهرمن است

شده از سوده ی الماس، زمرد لعلش

سبزپوش از اثر زهر، گل یاسمن است

آن که چون روح بسیط است در این جسم محیط

زهر کین در تن او همچو روان در بدن است

شاهد لم یزلی، شمع شبستان وجود

پاره های جگر و خون دلش در لگن است

ناوک خصم بر او از اثر دست و زبان

بر دل و بر بدن و بر جگر و بر کفن است

کعبه بتخانه و صاحب حرم از وی محروم

جای سلطان هما مسکن زاغ و زغن است

ص: 168

سخن به وصف حسن دلکش است و جان پرور

سخن به نعت حسن، احسن است و مستحسن

سخن به وصف جمال حسن بیار و ببین

تجلی سخن خویشتن به وجه حسن

ولیک آن کو گفت این سخن، بسی سره گفت

که کس نیارد بر شد بر آسمان به رسن (1).

به واصفان جمالش بگو که نعت بهار

کجا تواند گفتن به ده زبان سوسن

زبان ناطقه چندان که قادر است و فصیح

به وصف حضرت او مانده عاجز و الکن

بلند مرتبه شاهنشهی که عرش بلند

به ذیل خیمه ی اجلال او گرفته وطن

عزیز مصر ولایت که زنده داند کرد

هزار یوسف مصری به بوی پیراهن

به خلق و خلق، نشان محمد است و علی

به مهر و مهر قوام فرایض است و سنن

ز دست جود به منت نه، بل به سلوت (2) خلق

نهاده بر سر خوان وجود، سلوی و من (3).

به باغ رفتم و دیدم که از غبار رهش

چه آب و تاب به خود بسته بود برگ سمن

ص: 170

شمیم خاک درش را به صد نماز و نیاز

نشانده بود صبا بر ستاک نسترون (1).

شعاع مهرش از سنگ ساخت لعل بدخش

فروغ فرش بر خاره شد عقیق یمن

سحاب را همه گر فی المثل تواند بود

به لعل و زمرد و یاقوت و بسد (2) آبستن

اگر ببارد گوهر همی به روز و به شب

و گر فشاند لؤلؤ همی ز دست و دهن

قیاس نتوان با آن کف کریم که هست

قیاس چشمه ی خورشید و چشمه ی سوزن

جهان پناها من بنده در نخستین روز

به بندگیت نهاده ست طوق بر گردن

ز یمن جود و عطای تو، جسته رخت وجود

به شوق شهد ولای تو، شسته لب ز لبن

سبب ندانم و دانم که بسته از سر کین

میان به دشمنی من، زمانه ی ریمن

نمایدم همه حرمان، فزایدم همه رنج

کشاندم به مذلت، نشاندم به محن

غلام حلقه به گوش تو را سپهر مدام

به گوش جان دهد آوای خوف لا تأمن (3).

ز جورها که به من می کند تو دانی و او

ز رنجها که به من می رود تو دانی و من

ص: 171

می توان دید ز ویرانی قبرش به بقیع

تا کجا صابر و مظلوم و شکیباست حسن

که شنیده ست تن کشته ببندند به تیر

زین حقیقت، سند زنده و گویاست حسن

همدم و همنفسش، قاتل جانش گردید

آن زمان دید که بی یاور و تنهاست حسن

یاد یک لحظه اش از دل همه شادی ببرد

قبر ویرانه اش از بس که غم افزاست حسن

دل بسوزاند اگر یاد لب خشک حسین

غربتش، عامل سوزاندن دلهاست، حسن

آن که یک لحظه امید خوشی از دهر نداشت

وارث درد و غم ام ابیهاست حسن

ص: 173

در پیش چشم آن همه اختر، چنان شهاب

بارید تیر شب که قمر پاره پاره گشت

باران تیر بر کفن و بر بدن نشست

جیب صدف درید و گهر پاره پاره گشت

ای دل دگر مجو هنر حسن، بی حسن

شیرازه ی کتاب هنر پاره پاره گشت

ص: 175

خمیده مست، لب جوی و می توانی دید

در آب مانده، سر طره های آویشن

گل اوفتاده در آغوش باد، مست و خراب

چو مه که مست فتد صبحدم به دوش گون

سیاه مست تر از پونه، نسترن، لب جو

خرابتر ز سپرغم، کنار برکه، جگن

بهار، در دل هر باغ، مستی گل را

به عمر خویش، بسی باز دیده بودم من،

ولیک این همه مخمور می، ندانستم

چراست و ز اثر چند جام مردافکن؟

در این شگفتی خود مانده من، که دلبرکم

به جستجوی من از ره رسید در گلشن

چنان که سرو ز بالای او به شرم نشست

ز غبطه ی رخ او، گل درید پیراهن

ز موج زلف دلاراش روی شانه ی باد

ز رشک بید خمید و چمید قامت ون

عتاب کرد که آخر نه شاعری تو مگر

کنار توست غزال و تو می روی به ختن؟

به باغ چند توان همچو من گلی بویید

من، ار زرم، گل این بوستان بود آهن

بگفتمش که فدای یکی نگاه تو باد

هزار بار اگر روی گل توان دیدن

کنون که آمده ای، مقدمت گرامی باد

عتاب کم کن و با من به مهر گوی سخن

ص: 177

نگر به باغ و بگو با من از برای چراست

چنین که مست ز کف داده است گل دامن؟

شگفت نیست بدین گونه بیخودی در باغ؟

عجیب نیست چنین نشوه در گل و سوسن؟

بگفت: از تو شگفت است نی ز مستی گل

که مانده فکر تو تاریک، گویمت روشن

چگونه شاعر آل اللهی که نتوانی

شنید بانگ سروش و صلا ز دشت و دمن

صلای عشق برآمد ز کاینات امروز

که هان بنوش و بنوشان به یاد روی حسن

نه گل به مقدم او شادمان و مست افتاد

که مانده با قدمش مست، کوچه و برزن

بگفتمش که مرا زین تغافل بی جا

بجاست تلخ شنودن، از آن نبات دهن

به گردن من از این مژده ات هزاران حق

نثار گردن آهووش تو، عقد پرن

کنون بیا که برآییم شاد و دست افشان

به عهد تازه بنوشیم باده های کهن

سری که شاد به میلاد او مباد، مباد!

دهان دشمن او باد خانه ی شیون

به پای خیز و بکش تیغ شادمانی را

هم از قرابه ی می، هم ز غم بزن گردن

به پای خیز که حسن جمال او ببرید

ز جمع پاکدلان، پای زشت اهریمن

ص: 178

نخست زاده ی عشق و امام دوم حق

که نام قدسی او ریشه سوز خار حزن

ز خوشه ی دل زهرا، نخست دانه ی عشق

به کشتزار امامت، فزونتر از خرمن

ز پشت همچو علی همچو او برآید، زانک

ز شیر، شیر برآید همی و شیر اوژن

عبید موی دلارای او هزار عبیر

غلام خط گل آرای او هزار چمن

سترون است جهان، زادن چنو را زانک

جهان، که آرد خود کز حسن بود احسن؟!

ز حسن روش، گلاب عرق ز شرم چکد

چو ژاله از ورق عارض سپید سمن

بنفشه نیز سر از شرم پیش رو دارد

چنان که نیز شقایق، چنان که هم لادن

بزرگوار اماما، به پیش روی گلت

ستاده ایم خجل نیز ما، ز کم گفتن

به پیشگاه تو، تاریخ شرمسارتر است

که یافه بافت، اگرچه به خویش زد درزن

زمانه کرد عیان، کانچه دشمنان گفتند

همان چو کوفتن آب بود در هاون

گهی به طعنه نوشتند، از چه صلح آورد؟

گهی به طنز که او بود شوی چندین زن

فغان ز بی خردی و ز دروغ و بی شرمی

تفو به سیرت این راهیان حیله و فن!

ص: 179

مگر نبود مر او را پدر علی، کو بود

به جان دشمن خود شعله وار آتشزن

همو مگر به دل خانه برهه ای ننشست

به گردنش ز کف سفلگان فتاده رسن

نه آن به امر خدا بود و این به خاطر حق؟

وگرنه چون ز علی دست می توان بستن

پسر هم از پس او هر چه کرد همچو پدر

همه به گفته ی حق بود و خالق ذوالمن

چو بی اراده ی حق، آب هم نمی نوشید

نکرد لب تر و جز حق نگفت با دشمن

چنان که از پدر وی نبرد نیکو بود،

از او به امر خدا صلح بود مستحسن

همو، به حضرت حق، گر در این زمان می بود

به غیر جنگ نمی گفت هیچ با تو و من

کنون که خصم، یزید است جنگ باید کرد

کم از یزید بود خصم بعثی ریمن؟

بزرگوار اماما، سر از بقیع برآر

ببین که چون جگرت خون رود ز چشم وطن

سر از بقیع چو یوسف برآر و بین کز خصم

شد این سراچه ی مهر رخ تو، بیت حزن

برآر سر که ببینی که شیعیان تو را

چگونه می کشد این مایه ی وبال و محن

شبانگهان چو شغالان و روبهان آید

زند به لانه ی شیران بیشه ی میهن

ص: 180

عقاب نیست چو ما تا دلیر آید، روز

چو جغد شوم شبانگاه آید از مکمن

یزید زاده ی ناپاک دوده ی بی اصل

سیاه روی تر از شب، پلیدتر ز لجن

حرامزاده پلیدی، که نام ناپاکش

به نزد شمر بود چون کلام مستهجن

نبرد با سره مردان ما، چو نتواند

چو سگ شبانه بگیرد زنان آبستن

سترگ پایه اماما! تو را به حق نبی

که دین پاک خدا شد به سعی او متقن

بگو به مهدی دین پرورت که باز آید

که تا جهان برهد از شراره های فتن

بگو که چشم ز ایران ما نگیرد باز

کزان به دیده ی کفر جهان بود سوزن (1).

بزرگوار اماما! دریغ کاین برخی

نه لایق است که مهر تو پوشدش جوشن

نه ذره ی چو منی درخور است مهر تو را

کجای حوصله سیمرغ جا دهد ارزن

نخواهم از تو، چو لایق نی ام که مهر کنی

تو باغسار بهشتی و من یکی گلخن

نه نیز هیچ صلت خواهم از کف تو چنانک

بخواست دعبل از هشتمین امام، کفن

ص: 181

ولیک از تو یکی مسألت ز جان دارم

به جان فاطمه تن زین سؤال هیچ مزن

مرا به حرمت زهرا به حشر وامگذار

به لحظه ای که به پاسخ زبان بود الکن

تو مجتبای خدایی و مصطفای دلی

رمیدگان سر کوی عشق را مأمن

بهل که گرد رکابت به چشم خویش کشم

بگو که خاک درت باد بر سرم گرزن

به خاک پای تو این چامه را ز گرمارود

فراز کردم و عشقت مراست پاداشن

ص: 182

صلحت که چراغ عالمین است

پیش آمد نهضت حسین است

آن صلح و قیام درهم آمیخت

وین نهضت عصر ما برانگیخت

تا مصلح کل قیام آرد

این نهضت ما ادامه دارد

ص: 184